Artykuł

Interpelacja nr 4714
do prezesa Rady Ministrów w sprawie flagi państwowej

Od kilku lat w dniu 2 maja obchodzimy w Polsce Dzień Flagi RP. Jak co roku w okresie tym nasila się dyskusja nad działaniami edukacyjnymi związanymi z flagą oraz dalszymi regulacjami prawnymi odnoszącymi się do niej. W okresie komunistycznym i wiele lat potem obowiązywały PRL-owskie regulacje, które generalnie zakazywały prywatnego wykorzystania flagi (poza eksponowaniem ich w świąteczne, wyznaczone dni) - groziła za to nawet kara grzywny i aresztu. Nie ma wciąż w naszym społeczeństwie silnej więzi z własnymi symbolami państwowymi. Dopiero niedawno, bo 20 lutego 2004 r., Sejm znowelizował ustawę o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej, uznając, że barwy narodowe można eksponować bez ograniczeń (art. 5 ust. 2), pod warunkiem że zapewni się im należną cześć i szacunek. Niestety, jak podkreśla się, nie powstały na jej podstawie szczegółowe wytyczne.

Prezydent RP w oparciu o ustawę z dnia 20 lutego 2004 r. ustanowił Dzień Flagi RP. Właściwie dopiero od tego momentu corocznie odnotowuje się wiele inicjatyw związanych z eksponowaniem flagi. Pod tym względem jednak nie mamy ani długiej, ani bogatej tradycji. Tymczasem tworzenie i propagowanie tych tradycji budzi nie tylko poczucie patriotyzmu, integruje naród, pogłębia tożsamość narodową, ale też umacnia społeczeństwo obywatelskie, skupiając je wokół wspólnych symboli i znaków. Wzorem mogą być kraje, gdzie popularyzacja flagi jest naprawdę imponująca, gdzie istnieją bogate ceremoniały, gdzie powołane są do tego specjalne instytucje i organizacje, gdzie wreszcie obchody dnia flagi organizowane są od dawna (odnotowują je kalendarze 64 państw). Dla przykładu można wymienić takie organizacje, jak: Deutsche Gesellschaft für Flaggenkunde e.V., Flag Heritage Foundation (USA), The Flag Research Center (USA), Canadian Flag Institute, The Flag Institute (Wielka Brytania).

Oprócz kwestii edukacyjnych wydają się nierozwiązane kwestie prawne. W debacie publicznej zwraca się uwagę, że w Polsce przyjęte zostały dwa wzory flagi państwowej (jeden z godłem na fladze), posiadające charakter flagi urzędowej, nie ma natomiast wyróżnienia flagi narodowej lub obywatelskiej (cywilnej). Czy takie rozróżnienie jest potrzebne, jak w niektórych krajach (zwykle flaga z godłem ma tam charakter państwowy, a bez godła narodowy lub obywatelski), nie ma w debacie publicznej jednego zdania. Mimo że ustawa określa, które organy i instytucje mogą używać flagi z godłem, to jednak nie jest to przestrzegane i panuje dość spora dowolność pod tym względem. Ta i inne kwestie miały być uregulowane prawem stanowionym.

Wedle materiałów źródłowych z inicjatywy prezydenta RP w Kancelarii Prezydenta RP w kwietniu 2005 r. podjęto prace merytoryczne nad unormowaniem stanu prawnego flagi narodowej, ale ich nie zakończono i chyba obecnie nie są prowadzone. Poza tym już w 2005 r. Najwyższa Izba Kontroli wskazała na mankamenty prawne, m.in. związane z nazewnictwem (o fladze Rzeczypospolitej nie ma zapisu w obowiązującej obecnie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., ale także do niedawna nie była wymieniona w ustawie o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych).

W związku z powyższym uprzejmie proszę o odpowiedź na pytania:

1. Jakie działania na rzecz propagowania flagi i barw narodowych są prowadzone przez rząd? W jaki sposób dąży się do zwiększania roli tych zaszczytnych znaków w odczuciu obywateli?

2. Jaki jest program edukacji narodowej odnoszący się do symboli i barw narodowych? Czy są opracowania, które można polecić instytucjom i organizacjom społecznym, które pragną szerzej i lepiej włączyć się w działania edukacyjne?

3. Gdzie są opisane dobre tradycje polskie, po które warto sięgnąć w tym procesie edukacyjnym? Czy są rozpoznane dobre praktyki innych krajów demokratycznych, które warto zastosować w Polsce, zwłaszcza te, które pobudzają i kreują obywatelskie inicjatywy na rzecz utożsamiania się z ojczyzną poprzez związek z symbolami i znakami państwowymi? Czy nie warto, aby ukazać dobre tradycje, rozwiązania i zwyczaje lokalne, wykształcone ostatnimi laty przez społeczności lokalne (uroczystości, obchody, ale i ciekawe imprezy towarzyszące), z których mogliby skorzystać inni, poszukujący dobrych rozwiązań? Kto powinien podjąć się takich opracowań, z czyjej inicjatywy miałyby powstać?

4. Czy Dzień Flagi RP jest też związany z aktualną polską polityką informacyjną za granicą, popularyzującą Polskę w wielu aspektach, w tym gospodarczym, historycznym (zwłaszcza ukazującą najnowszą historię naszego kraju), politycznym, turystycznym?

5. Jakie organizacje (w tym flagoznawcze) zajmują się w Polsce propagowaniem godła i flagi narodowej, z którymi współpracę można polecić wszystkim, którzy pragną włączyć się w propagowanie najważniejszych polskich symboli państwowych i narodowych?

Odpowiedź:

Szanowna Pani Marszałek! Z upoważnienia prezesa Rady Ministrów, w związku z interpelacją posła Dariusza Piontkowskiego przesłaną w piśmie, sygn. SPS-023-4714/12, w sprawie flagi państwowej, uprzejmie informuję, że w zakresie ochrony i obecności symboli narodowych w przestrzeni publicznej za wystarczające w chwili obecnej uznaję zapisy ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 235, poz. 2000, z późn. zm.) precyzujące art. 28 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w połączeniu z art. 137 § 1 Kodeksu karnego. Ostatnią nowelizację przywołanej ustawy w dniu 2 maja 2012 r. podpisał prezydent Bronisław Komorowski. Był to pierwszy punkt oficjalnych obchodów Dnia Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Nowelizacja obejmuje zmiany ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych oraz ustawy o sporcie. Przepisy zakładają, że godło ma być umieszczane na stroju reprezentacji kraju, reprezentacji olimpijskiej i reprezentacji paraolimpijskiej, chyba że przepisy międzynarodowych związków i organizacji sportowych tego nie dopuszczają. W takiej sytuacji na strojach nie może zabraknąć barw narodowych.

Ministerstwo Edukacji Narodowej w zakresie swoich kompetencji informuje, że począwszy od roku szkolnego 2009/2010 systematycznie wdrażana jest nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego określona rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17).

Jednym z celów wychowania przedszkolnego zgodnie z nową podstawą programową jest kształtowanie u dzieci poczucia przynależności i wspólnoty narodowej oraz postawy patriotycznej. W ramach obszaru: wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne dzieci poznają historię narodu, godło, flagę i polski hymn.

W szkole podstawowej na I etapie edukacji wczesnoszkolnej w klasach I-III w ramach edukacji społecznej uczniowie powinni znać symbole narodowe (barwy, godło, hymn narodowy) i najważniejsze wydarzenia historyczne. Na II etapie edukacyjnym w klasach IV-VI w szkole podstawowej w ramach przedmiotu historia i społeczeństwo przewidziany jest dział pod nazwą: Ojczyzna. Uczniowie w ramach tych zajęć powinni nauczyć się wymieniać i tłumaczyć znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważniejszych dla pamięci narodowej. Nauczyciele innych przedmiotów, na których analizuje się i interpretuje teksty kultury, takich jak język polski, muzyka i plastyka, również wspólnie z uczniami organizują zajęcia edukacyjne nt. symboli narodowych, a także kształtują postawy poczucia własnej tożsamości i wartości. Zadaniem nauczyciela języka polskiego w szkole podstawowej jest wprowadzenie uczniów w tradycję i sferę wartości narodowych oraz kształtowanie postawy otwartości.

Każda szkoła w ramach programu wychowawczego organizuje szkolne lub regionalne uroczystości obchodów, m.in. dnia flagi państwowej, w których biorą udział uczniowie, rodzice i inni zaproszeni goście.

W procesie kształcenia ogólnego na III etapie edukacyjnym w gimnazjum i IV etapie edukacyjnym w szkołach ponadgimnazjalnych szkoła kształtuje u uczniów m.in. gotowość do uczestnictwa w kulturze, postawę obywatelską, postawę poszanowania dla innych kultur i tradycji.

W gimnazjum tematyka świąt i symboli narodowych zawarta jest w podstawie programowej kształcenia ogólnego w następujących przedmiotach: język polski, wiedza o społeczeństwie, historia, muzyka, plastyka i etyka.

Szczególnie przedmiot wiedza o społeczeństwie obejmuje treści nauczania dotyczące narodu i patriotyzmu dzisiejszego. Uczniowie wyjaśniają, co dla nich oznacza bycie Polakiem i czym obywatelstwo różni się od narodowości, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną, uzasadnia, że można być równocześnie być Polakiem, Europejczykiem i członkiem społeczności światowej.

W szkołach ponadgimnazjalnych (zasadnicze szkoły zawodowe, licea i technika) kształtowanie u uczniów poczucia tożsamości narodowej odbywa się w ramach przedmiotów: język polski, historia, wiedza o społeczeństwie, wiedza o kulturze, historia sztuki i etyka oraz w uzupełniającym przedmiocie historia i społeczeństwo.

Szczególnie zajęcia z wiedzy o społeczeństwie kształtują u uczniów postawy zaangażowania w działania obywatelskie, wrażliwość społeczną, odpowiedzialność i poczucie więzi - uczeń odczuwa więź ze wspólnotą lokalną, narodową, europejską, i globalną, rozumie, na czym polega otwarty patriotyzm obywatelski. W przedmiocie uzupełniającym historia i społeczeństwo problematyka narodowa zawarta jest dziale: Ojczysty Panteon i ojczyste spory 1).

Z okazji tegorocznych obchodów Dnia Flagi Rzeczypospolitej Polskiej i święta Konstytucji 3 maja na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej: www.men.gov.pl w dniu 16 kwietnia 2012 r. został zamieszczony list prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz apel ministra edukacji narodowej z prośbą o organizowanie uroczystych obchodów tych świąt we wszystkich przedszkolach, szkołach oraz placówkach oświatowych.

Minister edukacji narodowej zwróciła się z prośbą do dyrektorów szkół o zapoznanie się z listem pana prezydenta RP Bronisława Komorowskiego i zachęcenie nauczycieli i uczniów do aktywnego włączenia się w uroczyste obchody Dnia Flagi Rzeczypospolitej Polskiej i kolejnej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja. Zachęciła również do upowszechnienia w szkołach, a za pośrednictwem uczniów także i w rodzinach, zwyczaju wspólnego robienia biało-czerwonych kotylionów jako widocznego symbolu przywiązania do barw narodowych i elementu radosnego włączenia się w obchody święta Konstytucji 3 maja.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych w zakresie swojej kompetencji informuje, że dzień flagi obchodzony jest przez polskie przedstawicielstwa zagraniczne równocześnie ze świętem narodowym 3 maja. Podczas organizowanych z tej okazji uroczystości ma miejsce nawiązanie do dnia flagi. Gest ten z jednej strony przybliża Polskę zebranym na uroczystościach członkom korpusu dyplomatycznego i konsularnego, przedstawicielom miejscowych władz, społeczeństwa obywatelskiego i mediów, z drugiej zaś przyczynia się do wzmocnienia więzi polskiej diaspory z ojczyzną.

Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że wewnętrzne akty prawne Ministerstwa Spraw Zagranicznych, uwzględniając miejscowe prawo zwyczajowe, ściśle regulują zasady odpowiedniego eksponowania flagi zarówno w centrali MSZ, jak i na placówkach zagranicznych.

Protokół dyplomatyczny MSZ monitoruje karalność znieważenia znaków państw obcych w prawodawstwie poszczególnych państw. Szczegółowe informacje w tej sprawie znajdują się w załączniku*).

Minister obrony narodowej w zakresie swojej kompetencji poinformował, że Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej, służąc ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium, stoją na straży honoru jego symboli. Obowiązkiem każdego żołnierza jest dbałość o symbole Rzeczypospolitej Polskiej i otaczanie ich szczególną czcią oraz szacunkiem.

Resort obrony narodowej w swojej działalności zwraca szczególną uwagę, aby w jednostkach wojskowych były eksponowane godło i barwy Rzeczypospolitej Polskiej, a także był wykonywany lub odtwarzany hymn Rzeczypospolitej Polskiej - w sposób zapewniający im należytą cześć oraz szacunek. Dowódcy jednostek wojskowych są zobowiązani do dbałości o właściwy i godny sposób używania symboli Rzeczypospolitej Polskiej. Polska flaga jest prezentowana zgodnie z postanowieniami zarządzeniem nr 26/MON ministra obrony narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie codziennego eksponowania flagi państwowej Rzeczypospolitej Polskiej w jednostkach wojskowych (Dz. Urz. MON Nr 22, poz. 223). Podnoszona jest na maszt przez poczet flagowy w sposób i w okolicznościach zapewniających jej należną cześć oraz szacunek.

Omawiane symbole mają istotne znaczenie w kształtowaniu postaw patriotycznych żołnierzy. W działalności wychowawczej i szkoleniu wojskowym prowadzonych w jednostkach oraz instytucjach wojskowych upowszechniana jest wiedza na temat ich znaczenia, jak też sposobów i okoliczności stosowania.

Symbole narodowe odgrywają ważną rolę również podczas uroczystości z udziałem wojskowej asysty honorowej. Każda taka uroczystość rozpoczyna się od podniesienia na maszt flagi państwowej i odegrania (bądź odtworzenia) hymnu państwowego. W sposób szczególny odnosi się to do uroczystości organizowanych z okazji Dnia Flagi Rzeczypospolitej Polskiej, podczas których propagowana jest historia symboli narodowych i oddawany jest im należny szacunek. Od pięciu lat podczas uroczystości organizowanych z okazji tego święta prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wręcza flagi państwowe jednostkom i instytucjom wojskowym, które wyróżniły się w upowszechnianiu tradycji oręża polskiego.

Jednocześnie, zgodnie z zarządzeniem nr 31/MON z dnia 3 grudnia 2007 r. w sprawie sposobu używania flagi państwowej z godłem Rzeczypospolitej Polskiej przez oddziały i jednostki Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej podczas oficjalnych uroczystości poza granicami państwa oraz w kontaktach międzynarodowych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. Urz. MON Nr 23, poz. 236), w uroczystościach poza granicami państwa i w kontaktach międzynarodowych na terenie kraju w składzie wojskowej asysty honorowej występuje poczet flagowy z flagą państwową z godłem Rzeczypospolitej Polskiej na drzewcu.

Zasady właściwego zachowania się żołnierzy podczas uroczystości państwowych reguluje ˝Ceremoniał wojskowy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej˝, który czerpiąc swe źródła z chlubnych tradycji Wojska Polskiego, zapewnia szacunek symbolom narodowym.

Spośród licznych instytucji podległych ministrowi kultury i dziedzictwa narodowego chciałbym wspomnieć przede wszystkim o Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, która realizując zadania związane z opieką nad grobami wojennymi i miejscami pamięci narodowej na terenie kraju, jak i poza jego granicami, konsekwentnie posługuje się symbolami oraz barwami narodowymi. Często są to symbole w ujęciu historycznym, dostosowane do okresu lub wydarzenia, z którym związany jest dany obiekt, np. godło rządu tymczasowego w przypadku powstania listopadowego, godło rządu narodowego w przypadku powstania styczniowego. Symbole i barwy narodowe są integralnym elementem uroczystości organizowanych przez Radę OPWiM. Tego rodzaju wydarzenia odbywają się często z udziałem honorowej asysty wojskowej z pocztem sztandarowym, pocztów sztandarowych organizacji kombatanckich, szkół, harcerzy. Przedstawiciele Rady OPWiM, reprezentując instytucję na różnego rodzaju uroczystościach o charakterze patriotycznym, występują zawsze z wieńcami z kwiatów w barwach narodowych, z takąż szarfą.

Instytut Adama Mickiewicza, który wśród swoich głównych zadań statutowych ma promocję polskiej kultury, poinformował, że opracowując strategie brandingowe dla swoich przedsięwzięć, często odwołuje się do barw narodowych, mając na celu m.in. rozpowszechnianie za granicą wiedzy o Polsce i jej barwach narodowych oraz kształtowanie pozytywnych skojarzeń przez te barwy wywoływanych.

Narodowe Centrum Kultury, które wśród swoich statutowych zadań ma podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej i państwowej, poinformowało, że przykłada dużą staranność do ekspozycji godła i flagi podczas wydarzeń organizowanych w ramach obchodów świąt państwowych, jako przykład podając przygotowane w 2011 r. wystawy z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja czy Narodowego Święta Niepodległości w dniu 11 listopada.

W celu dodatkowego zwrócenia uwagi tych podległych ministrowi kultury i dziedzictwa narodowego instytucji na kwestię propagowania barw narodowych jako ważnego - choć jeszcze raz podkreślam, że niestanowiącego celu samego w sobie - elementu polityki kulturalnej państwa polskiego, przesyłam im do wiadomości i wykorzystania kopię niniejszej odpowiedzi wraz z interpelacją pana posła.

Na zakończenie informuję, że Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie prowadzi spisu organizacji zajmujących się propagowaniem godła i flagi narodowej i nie poleca, jako urząd obsługujący organ administracji rządowej, konkretnych opracowań, gdyż merytoryczna ocena ich zawartości należeć powinna do osób zajmujących się tą tematyką profesjonalnie, naukowców, dziennikarzy, nauczycieli właściwych przedmiotów, lub hobbystycznie. Wspieraniem opracowań dotyczących lokalnych zwyczajów w pierwszej kolejności, zgodnie z konstytucyjnym podziałem zadań między organami władz doprecyzowanym w ustawach szczegółowych, zajmuje się samorząd.

Współpraca finansowa z organizacjami pozarządowymi oraz samorządem lokalnym może odbywać się wyłącznie poprzez programy ministra i programy operacyjne, wśród których w tym kontekście wymieniłbym ˝Patriotyzm jutra˝, koordynowane przez podległe ministrowi Muzeum Historii Polski. W roku 2012 przyznano w ramach tego programu dotacje 97 projektom na łączną kwotę 2 mln zł.

Mam nadzieję, że pan poseł uzna powyższe wyjaśnienia za wystarczające.