Artykuł

Signum Projektu „Orli Dom” © ALW

„Projekt Orli Dom” powstał z inicjatywy znakomitego grafika i projektanta znaków (znaków firmowych, logos’ów, a także i herbów) Andrzeja Ludwika Włoszczyńskiego na podstawie wieloletnich obserwacji i analiz używania godła państwowego Rzeczypospolitej Polskiej zarówno przez administrację państwowa jak i przez organizacje pozarządowe i społeczne, a także i ogólnie przez polskie społeczeństwo.

Krytycznie o aktualnym stanie w zakresie używania godła RP wypowiedziała się także Najwyższa Izba Kontroli, konstytucyjny organ będący poza strukturami rządowymi, w swoim opracowaniu z września 2005 r. pt. „Informacja o wynikach kontroli używania symboli państwowych przez organy administracji publicznej”.

Obecny stan w zakresie praktycznego zastosowania wzoru godła państwowego – Herbu Orła Białego – jest skutkiem heraldycznych błędów i mało precyzyjnych zapisów w „Ustawie o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej” z 1990 r. Dla porównania poniżej prezentujemy dwa wzory herbu Orła Białego; oficjalny wzór godła państwowego RP z 1990 r. i zmodyfikowany (redesdign), użytkowy wzór herbu Orła Białego w autorskim opracowaniu Andrzeja Ludwika Włoszczyńskiego.

Herb „Orzeł Biały”
Oficjalne godło RP wz. 1990

Herb „Orzeł Biały”
Redesign autorstwa ALW wz. 2012

Od 22 lat, tj. od zmian ustrojowych z Polsce, na publicznym forum toczą się z mniejszym lub większym natężeniem – lecz bez żadnych praktycznych skutków – spory o poprawne, zgodne z przekazami historycznymi, odwzorowanie Herbu Orła Białego i godła herbu Orła Białego [1]. Wspomnijmy w tym miejscu, iż Polskie Towarzystwo Heraldyczne wystąpiło w 1990 r., nawet o ogłoszenie konkursu na godny współczesnych potrzeb wzór herbu Orła Białego – godła III Rzeczypospolitej. Niestety, ani na postulat Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, ani też na społeczne postulaty ze strony różnych organizacji społecznych, a także i ze strony stosownych organów w administracji państwowej nie było przez kilkanaście lat żadnego odzewu.

Również fiaskiem zakończyły się prace specjalnego zespołu - powołanego w 2004 r. przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej - ds. opracowania projektu nowej ustawy o naczelnych Znakach [2].

„Projekt Orli Dom” autorstwa ALW zakładał stworzenie wersji użytkowej herbu Orła Białego – godła RP. W I etapie prac zostało opracowana „Księga Herbu Małego RP”, zawierająca sensu stricte wyłącznie kanony graficznego odwzorowania herbu i godła herbu „orzeł Biały”. Tego typu opracowanie znane jest wytrawnym grafikom pod nazwą „księgi znaku”.

„Księga Herbu Małego” – strona tytułowa ©
[Egzemplarz sygnalny (specimen) – nakład 3 egzemplarze]
Ex Libris KJG

Co to jest „księga znaku”? W tym miejscu należy poświecić parę słów wyjaśniających dla wyjaśnienia określenia „księga herbu małego”. Jest ono czytelne dla wytrawnych grafików lecz zupełnie nieznane heraldykom, a wręcz nic nie mówiące przeciętnemu obywatelowi Rzeczypospolitej. Otóż „Księga herbu małego” to nic innego jak „Księga znaku” [3], w tym przypadku księga herbu Orła Białego, godła Rzeczypospolitej Polskiej.

Oddajmy jednak głos w tej sprawie znakomitemu profesjonaliście – p. Andrzejowi L. Włoszczyńskiemu - który o księdze znaku pisze w ten oto lapidarny sposób:

„Księga znaku to opracowanie w formie książkowej (lub w formie segregatora z kartami), prezentujące znak (w tym przypadku – herb) i jego wersje i odmiany w formie i kolorze (wersja z pełną paletą barw, ideogram, wersja monochromatyczna i achromatyczna, wersje specjalne). Księga znaku prezentuje budowę i proporcje elementów składowych znaku: sygnetu czyli znaku graficznego (tu: tarczy i godła herbu), logotypu czyli sygnetu + elementu słownego i hasła firmowego (w Herach - często- dewizy).
Prezentowany jest także sposób wyznaczania pola ochronnego znaku i jego skalowalność oraz kodyfikuje minimalne wielkości stosowania znaku dla wyspecjalizowanych zakresów.
Księga znaku zawiera także specyfikację jego barw dla przestrzeni CMYK [do druku – KJG] oraz RGB [do ekspozycji komputerowej – KJG], co najmniej w zakresie wyspecyfikowania wartości CMYK i doboru próbki z międzynarodowego wzornika barw PANTONE.
Prezentowane są także tabele oddziaływania koloru tła na znak i tabele prezentujące sugerowane zmiany wersji znaku dla niekorzystnej barwy tła. Opracowanie zawiera także tabele poglądową materiałów i technik wykonania znaku na różnych materiałach – z przyporządkowaniem do tychże materiałów odpowiednich wersji znaku.
Księga znaku powinna także zawierać opis i legendę [tj. treść ideową – KJG] znaku.”

Należy podkreślić, iż każdy znak graficzny winien mieć profesjonalnie opracowaną tego typu „księgę znaku”. W tym konkretnym przypadku jest to „Księga Herbu Małego” (czyli herbu „Orzeł Biały” – znaku obdarzonego honorami godła państwowego), jako że Rzeczpospolita nie posiada godła państwowego w formie herbu wielkiego [4].

Herb Dawnej Rzeczypospolitej w formie herbu wielkiego
z czasów panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego

Reasumując powyższe rozważania możemy stwierdzić, iż „Księga Herbu Małego” to po prostu tzw. „księga znaku”, czyli elementarz każdego szanującego się projektanta i użytkownika herbu Orła Białego. Stąd też „Księga Herbu Małego” zawiera wszystkie wersje herbu i godła modo ALW oraz dodatkowe informacje jak skalowanie, tabelę zastosowań poszczególnych wersji, specyfikację barw herbu, tabele oddziaływania tła na herb i godło, pola ochronne, multiplikacje i w końcu geometrię samego orła.

Są to dla grafika i projektanta znaków z użyciem herbu Orła Białego kompleksowe informacje nadające się do praktycznego zastosowanie w zależności od materiałów, na których może być herb odwzorowany, jak również do wykorzystania konkretnej wersji wzoru herbu w zależności od odpowiedniej technologii wykonania.

Jak wspomniano wyżej Rzeczpospolita Polska nie posiada, jak choćby inne państwa europejskie, godła państwowego w formie herbu wielkiego, stąd też w tytule pierwszej pracy znajduje się określenie „herb mały”. Jednakże w dziejach herbu Orła Białego spotykamy znakomite przykłady państwowego herbu wielkiego Orła Białego – jak np. wyżej widoczny herb wielki z czasów panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego; jest to jednak tylko historia, ale warto ją w tym miejscu odnotować!

Forma herbu wielkiego jest często spotykana w symbolice państw europejskich, jak np. klasyczny herb Wielkiej Brytanii – używany w dwóch wersjach [5]:

Herb wielki Wielkiej Brytanii i jego odmiana używana w Szkocji

Herb wielki Szwecji (Stora Riksvapnet) i herb mniejszy Szwecji
Lilla Riksvapnet - Tre Kronor) wraz z jego odmianą z insygniami św. Serafina

Szczególnym przypadkiem jest Królestwo Holandii dysponujące t r z e m a herbami państwowymi - herbem wielkim, herbem średnim i herbem małym [6]:

Herby Królestwa Holandii - wielki, średni i mały

W trakcie ponad 1,5 rocznych niezwykle intensywnych prac [7] aktualny wzór herbu państwowego Rzeczypospolitej [8] został poddany krytycznej, wnikliwej i szczegółowej analizie na podstawie zachowanych historycznych obiektów, zachowanych pieczęci i obfitej ikonografii [9]. Na podstawie wspomnianej tu bazy historycznej oraz ikonograficznej został opracowany jakby nowy, istotnie różniący się w szczegółach rysunku wzór herbu państwowego RP – wzór, które w fachowym języku projektantów znaków należy określić jako redesign aktualnego godła państwowego Rzeczypospolitej.

Finalnym efektem prowadzonych niezwykle intensywnie przez blisko dwa lata prac jest „Księga Projekt Orli Dom”. Obok plansz ze szczegółową grafiką herbu, zawartych w „Księdze Herbu Małego” (czyli Księgi Znaki Godła RP) – „Księga Projekt Orli Dom” zawiera rozważania nad poszczególnymi elementami rysunku orła wraz z uzasadnieniem wprowadzonych zmian.

In statu nascendi znajduje się jeszcze wprowadzenie do tejże księgi w postaci historycznego szkicu przedstawiającego dzieje herbu państwowego na przestrzeni ostatnich 100 lat.

Niżej podpisany niejako współtworzył ostatni, 20-letni okres dziejów Herbu „Orzeł Biały” uczestnicząc w pracach dwóch eksperckich zespołów powołanych przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej [vide: załączniki]:

= w 1990 r. – w pracach zespołu ds. ustalenia aktualnego wzoru godła państwowego RP (po ukoronowaniu w 1989 r. wizerunku orła białego w konstytucyjnym opisie), oraz

= w latach 2004/2005 – w pracach specjalnego zespołu ds. opracowania projektu nowej., kompleksowej ustawy o naczelnych znakach i symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej

Wzór godła państwowego RP - herbu „Orzeł Biały”
- zgodny z kanonami sztuki heraldycznej.
Redesign autorstwa © Andrzeja Ludwika Włoszczynskiego AD 2012.
(Fragment „Księgi Herbu Malego” – egzemplarz Nr 2 Ex Libris KJG)

Znajdujący się in statu nascendi historyczny szkic, mający pełnić funkcję wprowadzenia w problematykę „Księgi Projektu Orli Dom” stanowi poszerzoną wersję przygotowanego przez niżej podpisanego referatu na światowy, XXX Kongres Nauk Heraldycznych i Genealogicznych MAASTRICHT 2012, zatytułowanego

Na tymże kongresie MAASTRICHT 2012 niżej podpisany prezentował egzemplarz „Księgi Projektu Orli Dom”, który wzbudził olbrzymie zainteresowanie uczestników kongresu. Z kuluarowych rozmów kongresowych wynika, iż „Księga...” zapewne jest w heraldycznej Europie pierwszym tak precyzyjnie opracowaniem wzoru godła państwowego. Dodajmy – godła państwowego Rzeczypospolitej Polskiej.

Niżej podpisany jako uczestnik już siedmiu światowych kongresów nauk heraldycznych oraz jako członek Towarzystwa Heraldycznego Szkocji (The Heraldry Society of Scotland) miał przyjemność i zaszczyt uczestniczenia w pracach nad Projektem Orli Dom jako niezwykle uciążliwy dla prac graficznych konsultant heraldyczny.

Prezentacja Księgi „Projekt Orli Dom” przez KJG
na światowym, XXX Kongresie Nauk Heraldycznych i Genealogicznych MAASTRICHT 2012
(egzemplarz pilotowy – specimen)

• Projektu Orli Dom - http://orlidom.pl
• Może będzie... książka
• Księga herbu małego

Przypisy