Siedemdziesiąt cztery lata temu, wśród ruin domu przy ulicy Nowolipki 68 w Warszawie, odkryto drugą część Archiwum Emanuela Ringelbluma, zwanego także Podziemnym Archiwum Getta Warszawskiego. Ten bezcenny zbiór historyczny, dokumentujący życie i cierpienia warszawskiej społeczności żydowskiej podczas Holokaustu, został wpisany w 1999 roku na Listę UNESCO „Pamięć Świata”.
Emanuel Ringelblum i Grupa Oneg Szabat: Budowa podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego
Inicjatorem powstania archiwum był Emanuel Ringelblum, historyk, działacz społeczny, jeden z założycieli Warszawskiej Komisji Historii Żydów, powiązanej z Żydowskim Instytutem Naukowym (YIVO) w Wilnie. Od wybuchu II wojny światowej Ringelblum poświęcił się kronikowaniu losów ludności żydowskiej Warszawy, początkowo poprzez osobisty pamiętnik, a później gromadząc dokumenty odzwierciedlające głębokie przemiany społeczne i demograficzne, jakie wywołała wojna.
Po utworzeniu getta warszawskiego indywidualne wysiłki Ringelbluma przekształciły się w przedsięwzięcie zbiorowe. W listopadzie 1940 r. utworzono tajną grupę badawczo-dokumentacyjną „Oneg Szabat” („Radość Szabatu”), nazwaną tak od wybranego przez nich dnia zebrań. Grupa zbierała się potajemnie w takich miejscach jak gmach Głównej Biblioteki Judaistycznej.
Archiwum Podziemne skrupulatnie dokumentowało niemieckie okrucieństwa, gromadziło materiały o instytucjach i organizacjach działających na terenie getta, a także zachowało prywatne pamiętniki, korespondencję, materiały prasy podziemnej i relacje z pierwszej ręki Żydów wysiedlonych z innych regionów. Zawierały także oficjalne dekrety niemieckie, ogłoszenia Rady Żydowskiej oraz badania na tematy społeczne, gospodarcze i demograficzne.
Zachowanie historii w oblężeniu: zakopane dziedzictwo Archiwum Ringelbluma
W obliczu masowych deportacji podczas likwidacji getta warszawskiego w 1942 r. członkowie Oneg Szabat podjęli działania mające na celu ochronę archiwum. 3 sierpnia 1942 r. zakopali w piwnicy szkoły przy ul. Nowolipki 68 dziesięć metalowych skrzynek zawierających 21 000 stron dokumentów. W lutym 1943 r., gdy warunki się pogorszyły, w tym samym miejscu w puszkach po mleku ukryto drugą skrzynkę zawierającą 8000 stron. Duża część tego materiału została zebrana po pierwszym pochówku, pomimo ekstremalnego ryzyka związanego z coraz bardziej restrykcyjnym i brutalnym środowiskiem.
Po wojnie podjęto działania mające na celu odzyskanie zakopanych archiwów, prowadzone przez ocalałych współpracowników Ringelbluma. Poszukiwania początkowo utrudniały ograniczenia finansowe, ale w celu sfinansowania projektu włączyły się amerykańskie organizacje żydowskie. We wrześniu 1946 r. odkopano pierwszy komplet dokumentów – drugą część Archiwum Ringelbluma – składający się z dziesięciu metalowych pudeł wypełnionych niezastąpionymi zapisami.
Archiwum Ringelbluma: świadectwo odporności i ważne dziedzictwo historyczne
Archiwum Ringelbluma to jeden z najbardziej kompleksowych i przejmujących zapisów życia Żydów i oporu Żydów podczas Holokaustu. Wpisanie go na listę UNESCO „Pamięć Świata” podkreśla jego znaczenie jako świadectwa odporności i źródła istotnej wiedzy historycznej.
