Artykuł

Słów kilka o herbie „Orzeł Biały” wzoru z 1990 r.

W wyniku przemian ustrojowych, dokonanych pod koniec dekady lat 80-tych ub. wieku, w ostatnich dniach grudnia 1989 r. dokonano nowelizacji ustawy zasadniczej wprowadzając do jej treści opis godła państwowego jako orła w koronie [1].

Skutkiem powyższej nowelizacji stała się konieczność opracowania wzoru godła państwowego Rzeczypospolitej, adekwatnego do jego konstytucyjnego opisu [2]. W tym celu został powołany w styczniu 1990 r. przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej specjalny zespół ds. ustalenia wzoru orła w koronie, stanowiącego de facto godło herbu zwanego „Orzeł Biały” – historycznego herbu Rzeczypospolitej [3].

Zespół d/s ustalenia wzoru godła państwowego liczył kilkanaście osób, przy czym merytoryczny trzon zespołu stanowili: Prof. Aleksandr Gieysztor – b. Prezes Polskiej Akademii Nauk i wówczas aktualny Dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie, Prof. Stefan K. Kuczyński - Wicedyrektor Instytutu Historii PAN i Prezes Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, dr Henryk Wielecki – dyrektor naukowy Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, oraz członkowie Polskiego Tow. Heraldycznego: Leszek Pudłowski, Sekretarz Generalny PTHer. i niżej podpisany Krzysztof Guzek [4].

Przed zespołem postawiono zadanie ustalenie wzoru godła państwowego, przy czym prace graficzne powierzono wybitnemu artyście grafikowi Prof. Andrzejowi Heydrichowi, wykładowcy Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie [5].

W styczniu 1989 r. odbyły się zaledwie dwa posiedzenia zespołu. Na pierwszym z nich podjęto decyzję o powrocie do wzoru orła z 1927 r. zaprojektowanego przez Prof. Zygmunta Kamińskiego przy jednoczesnej, nieznacznej zmianie – na wniosek prof. A. Gieysztora – pięcioelementowych rozetek wieńczących przepaski na skrzydłach orła. Modyfikacja polegała na wyrysowaniu rozetek na dwóch planach – na planie drugim, głębszym „skrzydełka” rozetek były mniejsze, jakby atroficzne i wychodziły spod trzech pierwszoplanowych elementów [6].

Ideogramy wzorów orła w koronie wz. 1990 (po lewej) i wz. 1990 (po prawej)
(ryciny z Arch. KJG)

Na drugim posiedzeniu zespołu, które odbyło się 19 stycznia 1989 r., Prof. Andrzej Heydrich przedstawił opracowany przez siebie graficzny wzór orła w koronie, umieszczony w nieznacznie zwężającej się ku dołowi tarczy typu francuskiego [7]. Tak opracowany kształt tarczy był uzasadniony faktem iż na ogół godło państwowe oglądane jest z dołu – co dla obserwatora powoduje perspektywiczne zwężenie ku górze herbowej tarczy (vide foto poniżej).

Wobec pewnych zastrzeżeń dotyczących zaprezentowanego wzoru – a dotyczyły one barwienia cieni w rysunku orła sepią [8], co z punktu widzenia kanonów heraldyki było poważnym błędem - zobowiązano Prof. A. Heinricha do przedstawienia na następnym posiedzeniu zespołu barwnego wzoru godła państwowego ze stosownymi korektami – czyli jego wersji graficznej (zwanej wersją linearną), a nie przestrzennej.

Niestety, trzecie posiedzenie zespołu już się nie odbyło i w postaci zaprezentowanej przez Prof. A. Heydricha, bez uwzględnienia zgłaszanych poprawek, wzór godła państwowego z orłem w koronie trafił do sejmowych prac legislacyjnych.

Poniżej zamieszczamy mało znany, autoryzowany wywiad z członkiem zespołu Krzysztofem Guzkiem, opublikowany w tygodniku „Żołnierz Polski”, Nr 29-30 z 1990 r.

W 25-lecie ukoronowania białego orła warto przypomnieć treść tego wywiadu, wówczas uznanego przez Prof. Stefana K. Kuczyńskiego za najlepszy merytorycznie tekst poświęcony pracom nad wzorem godła państwowego Trzeciej Rzeczypospolitej.

Pozostaje on aktualny do dzisiejszego dnia... [9].

Przypisy

ORZEŁ BIAŁY - ALE JAKI? *)

Przywrócenie korony w wizerunku Orła Białego nie zakończyło dyskusji na temat godła państwowego. Zwłaszcza eksperci nadal podnoszą wiele kwestii - szczegółowych, ale ważnych - które wymagają rozstrzygnięci. O tych właśnie sprawach rozmawiamy z Krzysztofem J. Guzkiem - członkiem specjalistycznych towarzystw naukowych: Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy - Oddział w Łodzi i Polskiego Towarzystwa Heraldycznego **). Nasz rozmówca wchodził w skład tzw. Komisji Prezydenckiej, która w styczniu b.r. [tj. w 1990 r. - przyp.red.] opracowywała nowy wzór godła państwowego i jest członkiem powołanego przez wiceministra obrony narodowej Zespołu Ekspertów MON ds. ustalenia nowych wzorów znaków i symboli Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

- Jest Pan jedną z tych osób, które znają okoliczności związane ze zmianą wizerunku godła państwowego. Jest więc okazja, żeby zapytać: dlaczego nie udało się uniknąć pewnych nieścisłości ?

- Przyczyna tkwiła w pośpiechu, spowodowanym - analogicznie jak w 1927 r. - pilną potrzebą opracowania wzoru nowej pieczęci państwowej, a także w organizacji prac komisji prezydenckiej, zabrakło więc czasu i możliwości na rozstrzygnięcie kontrowersyjnych spraw i precyzyjne ustalenie wielu dalszych, a istotnych szczegółów. Także skutkiem pośpiechu są błędy, popełnione w zapisie niedawno znowelizowanej Konstytucji ...

- Błędy w Konstytucji ?!

- Tak. Przy pospiesznej nowelizacji ustawy zasadniczej m.in. nazwę godła napisano małymi literami. Rzecz nie tylko w szacunku dla godła państwowego. Otóż wizerunki białych orłów używane są w symbolice wielu państw, stąd też nazwę naszego godła należało zapisać albo dużymi literami - jako nazwę własną - wyróżniając w ten sposób nasze godło spośród innych białych orłów, bądź też - po zapisie „orzeł biały” - należało podać cechy charakterystyczne dla polskiego Orła Białego.

- Zapis konstytucyjny z konieczności musi być lapidarny i myślę, że szczegółowy opis znajdzie się w przyszłej ustawie o godle, barwach i hymnie ...

- Raczej o godłach ...

- Skąd ta liczba mnoga ?

- Oficjalnym godłem zarówno II Rzeczypospolitej, ale też i PRL i to aż do 1955 r., był nie tylko herb państwowy. Proszę zajrzeć do ustawy o godłach i barwach RP z 1 sierpnia 1919 r. lub do rozporządzenia Prezydenta RP o godłach i barwach państwowych z 13 grudnia 1927 r.. Obydwa wymienione akty prawne mówią o trzech godłach państwowych - o Herbie RP, Pieczęci Rzeczypospolitej oraz o Chorągwi Rzeczypospolitej. Niewiele osób o tym pamięta, a ja uważam, że do tego zespołu znaków państwowych trzeba powrócić ...

- Brzmi to interesująco, ale kiedy ?

- We wrześniu ub. r. [tj. w 1989 r. - przyp.red.] pozwoliłem sobie na skierowanie do Senatu stosownego wniosku „W sprawie godeł i barw Państwa Polskiego”, w którym wystąpiłem o przywrócenie wszystkich trzech godeł Rzeczypospolitej Polskiej, a także o ustanowienie odrębnego znaku - Proporca Prezydenta Rzeczypospolitej. Niestety, Senat nie podjął inicjatywy ustawodawczej w tym zakresie, jednakże mam nadzieję, że problem ten będzie unormowany w najbliższej przyszłości. Być może, iż uczynione to będzie mocą nowej, kompleksowej ustawy o godłach, barwach i hymnie RP. Zauważmy, że z konieczności prace komisji prezydenckiej ograniczone zostały do ustalenia wzoru godła państwowego (ściślej - wzoru herbu RP) oraz do niezbędnych poprawek tekstu, natomiast odłożono do późniejszego unormowania prawnego bardzo obszerną problematykę pozostałych Znaków Państwa Polskiego, w tym także i sprawę Hymnu RP, który obecnie jest przecież zapisany w okaleczonej formie (brak jest dwóch zwrotek z oryginalnego tekstu). Być może ustawa taka zostanie podjęta przez parlament wraz z uchwaleniem nowej ustawy zasadniczej.

- Póki co wrócę do tematu Orła Białego ... Przywracając koronę w wizerunku godła państwowego w zasadzie przyjęto wzór z 1927 r. Dlaczego ? Przecież ta postać Orła Białego budziła liczne zastrzeżenia już w okresie II Rzeczypospolitej ...

- Intencją ustawodawcy był powrót do godła z 1927 r. Fakt ten zadecydował o pozostaniu przy tym właśnie wizerunku i w zasadniczy sposób ograniczył ramy możliwych dyskusji. Z tego też powodu nie mogło być uwzględnione oficjalne stanowisko Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, mówiące o konieczności rozpisania konkursu na nowy wzór godła państwowego, zgodnego z heraldycznymi kanonami oraz z historycznymi przekazami i narodową tradycją. Nie bez znaczenia był także fakt, iż dla znacznej części społeczeństwa wzór Orła Białego z 1927 r. to symbol Niepodległej Rzeczypospolitej. Szczególnie przywiązani są do niego ci, którzy byli świadkami jego narodzin i nosili go w sercach oraz na sztandarach w trudnych latach wojny i okupacji. Tkwi on także głęboko w świadomości młodszych pokoleń, gdyż - jeśli nie brać pod uwagę usuniętej de iure caduco korony - prawie identyczny w rysunku Orzeł Biały był godłem państwowym po 1945 r.

- Choć na ogół z aprobatą przyjęto ponowne ukoronowanie Orła Białego, to nie wszyscy rozumieją symboliczne znaczenie korony. W listach czytelników znalazłem pytanie w rodzaju: „czy Polska znowu będzie monarchią ?”

- Nieporozumienie to wynika z nieznajomości zasad heraldyki. Korona wówczas jest symbolem monarchii, gdy zostaje umieszczona nad tarczą herbu, natomiast korona na głowie Orła Białego jest jego integralnym elementem i symbolizuje suwerenność Rzeczypospolitej. A przy okazji: rysunek otwartej, gotyckiej korony w aktualnym wizerunku godła nie jest wystarczająco precyzyjny, powinny być na nim - jak w zachowanym duplikacie korony Kazimierza Wielkiego - królewskie lilie Kapetyngów (zwane potocznie fleuronami).

- Nieznajomość zasad heraldyki spowodowała dyskusje na temat bordiury, czyli złotej obwódki tarczy godła państwowego ...

- Osobiście uważam, że dyskusja ta była trochę nie na miejscu. To prawda, że w myśl zasad heraldyki herby z bordiurą otrzymywało potomstwo z młodszej linii i potomstwo nieślubne, ale trudno utożsamiać herb rodowy z herbem państwowym. Nie potrafimy z szacunkiem dyskutować o najdroższych nam symbolach, proszę darować, ale nie chcę wracać do tego tematu. Może jedynie warto w tym miejscu dodać, że właściwa bordiura - w postaci szerokiej obwódki, będącej jednym z pól tarczy - stosowana jest w heraldyce zachodnioeuropejskiej, a przykładem może być herb państwowy Portugalii.

- Wobec tego porozmawiajmy o równie kontrowersyjnej sprawie, bo o gwiazdach wieńczących przepaski na skrzydłach Orła Białego. Zdaniem niektórych były one przejawem „bolszewizacji” naszego godła. Skąd zatem się wzięły ?

- Istotnym momentem w wyjaśnieniu tego zagadnienia jest fakt, iż w historycznych, znanych wizerunkach Orła Białego nigdy w tym miejscu nie było pięcioelementowego symbolu; w orłach piastowskich był tu znak - zwany niesłusznie „trójlistną koniczynką” - który można uznać za stylizowany układ piór. Jednakże autor wizerunku Orła Białego z 1927 r., Prof. Zygmunt Kamiński, nie był historykiem i heraldykiem, był natomiast wspaniałym architektem i fakt ten, moim zdaniem, kryje tajemnicę owych nieszczęsnych „gwiazdek”. Użyłem celowo cudzysłowia, gdyż z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że dla Prof. Zygmunta Kamińskiego był to detal architektoniczny, doskonale wypełniający puste miejsce w przestrzennej kompozycji orlich skrzydeł. Stąd jestem zdania, iż najbardziej adekwatnym określeniem jest pięcioelementowa rozetka, również niesłusznie często zwana „pięciolistną koniczynką”, w której inni - lecz nieco później - zaczęli dopatrywać się „bolszewickich” gwiazd. W tym miejscu trzeba jednakże podkreślić, iż w wizerunku Orła Białego z 1980 r. w miejsce owych architektonicznych rozetek wprowadzone zostały - absolutnie bez żadnego historycznego i merytorycznego uzasadnienia - pięcioramienne gwiazdy. Komisja prezydencka zaproponowała zmodyfikowane rozwiązanie plastyczne , będące jednak wyjściem kompromisowym i obecnie znów są to pięcioelementowe rozetki, z umieszczeniem trzech elementów na pierwszym planie, a dwóch pozostałych - mniejszych, jakby zanikowych - na drugim.

- Zmieniła się również tarcza godła. Czy w tym przypadku wszystko jest tak jak być powinno ?

- Obecny kształt tarczy jest także owocem kompromisu. Po pierwsze - usunięto kontrowersyjna bordiurę, po drugie - zmieniono nieco kształt tarczy. Zmiany te polegają na powiększeniu zaokrąglenia dolnych rogów, co w pewnym stopniu zmierza do spełnienia jednego z heraldycznych kanonów, mówiącego iż godło winno wypełniać całe pole tarczy; ponadto zmniejszono „języczek” u dolnej krawędzi tarczy oraz rozszerzono ją ku górze. Z jednej strony - chodziło o odejście od kształtu tarczy z 1927 r., wzorowanej na tarczy tzw. francuskiej, stosowanej również w XIX-wiecznej heraldyce rosyjskiej, oraz o dyskretne nawiązanie do klasycznych, gotyckich tarcz herbowych, które miały kształt opisany na trójkącie, a z drugiej strony - o względy praktyczne. Rzecz w tym, że na godło patrzymy zazwyczaj od dołu, taka zaś perspektywa zmienia kształt tarczy. Dzięki jej lekkiemu poszerzeniu ku górze otrzymujemy złudzenie, że tarcza ma jednakowa szerokość.

- Czy były te wszystkie problemy związane z wizerunkiem godła państwowego ?

- Nie rozstrzygnięta została, niestety kwestia barwy tarczy, choć sprawa ta jest precyzyjnie unormowana w ustawie o godle, barwach i hymnie z 1980 r. Przypomnę, w ogromnym skrócie , że barwą tarczy godła z 1927 r. była czerwień cynobrowa, tj. klasyczna czerwień heraldyczna, która w 1980 r. została zmieniona na czerwień w odcieniu głębokiego szkarłatu. Uważam, że tarcza herbu winna mieć barwę polskiego karmazynu ...

- Dlaczego ? Czy jest to aż tak istotne ?

- Wybitni znawcy rozróżniają około 140 odcieni czerwieni, przy czym znakomitą ich większość potrafią określić nazwami własnymi. Spośród tej ogromnej ilości odmian za historyczna polską czerwień uchodzi właśnie karmazyn polski - ciemna czerwień w odcieniu malinowym. Jest to jednak odrębne i obszerne zagadnienie ...

- Jeśli mówimy o barwach: czy to prawda, że wizerunek orła powinien być czysto biały, bez barwnych refleksów ?

- Być może zabrzmi to dziwnie: orzeł powinien być nie biały, lecz ... srebrny. W heraldyce stosuje się cztery czyste barwy: czerwień, błękit, zieleń i czerń oraz dwa metale - złoto i srebro, które mogą być odpowiednio zastępowane barwami żółta i biała. Stąd też wynika, że do ewentualnego cieniowania szczegółów w wizerunku Orła Białego można użyć wyłącznie - lub w ostateczności - szarości o różnym walorze, nigdy natomiast jakiejkolwiek barwy. W aktualnie obowiązującym wizerunku Orła Białego użyto do cieniowania szczegółów jasnego brązu i jest to kardynalny błąd, który w przyszłości musi być usunięty. Na praktyczne rozwiązanie czeka tez problem nanoszenia wizerunku Orła Białego na flagę państwową ...

- W czym problem ?

- Wzór flagi państwowej z godłem, opublikowany w załączniku do znowelizowanej ustawy o godle i barwach z 9 lutego b.r. jest obarczony poważnymi błędami, zarówno z uwagi na zasady weksylologii, jak też i ze względów praktycznych. Mam nadzieję, że w przyszłej kompleksowej ustawie będzie on opracowany zgodnie ze wszelkimi wymogami ...

- Proszę darować, ale laik może dojść do wniosku, że chyba nigdy nie uda się tak opracować wizerunku naszego godła państwowego, żeby nie budził on żadnych zastrzeżeń ...

- Niewątpliwie każda próba zmiany wizerunku godła państwowego wzbudza społeczne emocje, a jednak jest to możliwe. Dowodem godło RFN, w przypadku którego bezbłędnie pogodzono wymogi współczesności z zasadami heraldyki i niemiecka tradycją. My też możemy to zrobić, ale bez pośpiechu i takie też było oficjalne stanowisko Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, zaprezentowane na forum komisji prezydenckiej.

- Zmiana wzoru godła państwowego spowoduje zapewne zmiany w znakach i symbolach Sił Zbrojnych RP. Jest Pan jednym z ekspertów pracujących nad tymi zagadnieniami. Jakie one będą ?

- Jeszcze za wcześnie mówić o szczegółach, nie jestem zresztą do tego upoważniony. Mogę tylko powiedzieć bardzo ogólnie: kierunek zasadniczy - to powrót do symboli Wojska Polskiego z okresu II Rzeczypospolitej.

- Dziękuję za rozmowę.

Załącznik Nr 1 do projektu ustawy wniesionej do Sejmu w lutym 1990 r.
- wydruk komputerowy dostarczony posłom.
[Oryginał wydruku w Arch. KJG]

Herb i godło herbu II R.P. wz. 1927

Herb Orzeł Biały wz. 1927 – godło państwowe II Rzeczypospolitej
(w polu tarczy czerwonej wizerunek białego orła w koronie)

(a) (b)

Godło państwowe RP z 1927 r.: Orzeł Biały w koronie, na skrzydłach pięcioelementowe rozetki, do tarczy dodana złota obwódka.
[Oryginał w Arch. KJG]

Godło państwowe PRL z 1955 r.: nieco zmieniona kompozycja górnej części Orła Białego, rozetki na skrzydłach bez zmian w stosunku do wzoru z 1927 r.
[Oryginał w Arch. KJG]

Godło państwowe PRL z 1980 r.: na skrzydłach w miejscu rozetek pięcioramienne gwiazdy, wizerunek Orła Białego mało plastyczny - cieniowanie szczegółów trudne do odwzorowania w praktyce.
[Oryginał w Arch. KJG]

Godło państwowe RP z 1990 r.: Orzeł Biały znów w koronie, tarcza bez złotej obwódki i o nieco zmienionym kształcie, zamiast gwiazd - rozety o zmienionym kształcie z elementami w dwóch planach. Użycie do cieniowania sepii jest niedopuszczalne.
[Oryginał w Arch. KJG]

Suplement do herbu „Orzeł Biały” wz. 1990

Suplement zawiera zestaw ilustracji *) dotyczących godła państwowego Rzeczypospolitej z 1990 r - wzoru herbu „Orzeł Biały” oraz wizerunku orła w koronie:

Komentarz do rycin zawartych w suplemencie:
Mimo upływu 25 lat od koronacji białego orła – godła III Rzeczypospolitej – do dzisiejszego dnia nie został wprowadzony oficjalnie poprawny, zgodny z kanonami heraldyki wzór barwny (linearny) herbu państwowego prezentowany na Ryc. 6. Nie zostały też wprowadzone w życie stosownym aktem prawnym zarówno ideogram herbu wz. 1990 (Ryc. 5) jak i ideogram godła tegoż herbu (Ryc. 3), czyli ideogram zwanego enigmatycznie w konstytucyjnym opisie „wizerunkiem orła w koronie”.

Ryc. 1

Załącznik do ustawy z dnia 15 lutego 1990 r.
[Oryginał w Arch. KJG]

Ryc. 2

WIZERUNEK ORŁA – GODŁA PAŃSTWOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ
wg projektu Prof. Zygmunta Kamieńskiego z 1927 r.
- zmodyfikowany w trakcie prac zespołu d/s ustalenia wzoru godła RP
przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej w styczniu 1990 r.
na wniosek Prof.dr.hab. Aleksandra Gieysztora, członka tegoż zespołu.
[Rycina w Arch. KJG - uczestnika prac w/w Zespołu w 1990 r.]

W oryginalnym rysunku ideogramu orła projektu Prof. Zygmunta Kamińskiego, widniejącego w Pieczęci Rzeczypospolitej, przepaski na skrzydłach orła zwieńczone są pięcioelementowymi rozetami; „skrzydełka” rozet umieszczone są na tym samym poziomie.

Ryc. 3

WIZERUNEK – GODŁA PAŃSTWOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ
(zgodny z konstytucyjnym opisem)
wg projektu Prof. Zygmunta Kamieńskiego z 1927 r.
- zmodyfikowany w trakcie prac zespołu d/s ustalenia wzoru godła RP
przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej w styczniu 1990 r.
na wniosek Prof.dr.hab. Aleksandra Gieysztora, członka tegoż zespołu.
[Rycina w Arch. KJG - uczestnika prac w/w Zespołu w 1990 r.]

Wniosek Pana Profesora Aleksandra Gieysztora miał brzmienie: zmniejszyć poziome rozety wieńczące przepaski na skrzydłach orła tak, jakby były - tu cytuję słowa Prof. A. Gieysztora - atroficzne (czyli mniejsze niż w oryginalnym projekcie Prof. Zygmunta Kamińskiego z 1927 r.) oraz by wychodziły one spod zasadniczego elementu, jakim jest rozeta z trzema „skrzydełkami”.

Ryc. 4

WIZERUNEK – GODŁA PAŃSTWOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ
(zgodny z konstytucyjnym opisem, w którym nie ma mowy o herbie)
wg projektu Prof. Zygmunta Kamieńskiego z 1927 r.
- zmodyfikowany w trakcie prac zespołu d/s ustalenia wzoru godła RP
przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej w styczniu 1990 r.
na wniosek Prof.dr.hab. Aleksandra Gieysztora, członka tegoż zespołu.
[Rycina w Arch. KJG - uczestnika prac w/w Zespołu w 1990 r.]

Wniosek Pana Profesora Aleksandra Gieysztora miał brzmienie: zmniejszyć poziome rozety wieńczące przepaski na skrzydłach orła tak, jakby były - tu cytuję słowa Prof. A. Gieysztora - atroficzne (czyli mniejsze niż w oryginalnym projekcie Prof. Zygmunta Kamińskiego z 1927 r.) oraz by wychodziły one spod zasadniczego elementu, jakim jest rozeta z trzema „skrzydełkami”.
(Barwienie ręczne gwaszami F-my Talens by KJG)

Ryc. 5

WZÓR IDEOGRAMU HERBU - GODŁA PAŃSTWOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ
(na podstawie ustawy z 1990 r.)
wg projektu Prof. Zygmunta Kamieńskiego z 1927 r.
- zmodyfikowany w trakcie prac zespołu d/s ustalenia wzoru godła RP
przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej w styczniu 1990 r.
na wniosek Prof.dr.hab. Aleksandra Gieysztora, członka tegoż zespołu.
[Rycina w Arch. KJG - uczestnika prac w/w Zespołu w 1990 r.]

Wniosek Pana Profesora Aleksandra Gieysztora miał brzmienie: zmniejszyć poziome rozety wieńczące przepaski na skrzydłach orła tak, jakby były - tu cytuję słowa Prof. A. Gieysztora - atroficzne (czyli mniejsze niż w oryginalnym projekcie Prof. Zygmunta Kamieńskiego z 1927 r.) oraz by wychodziły one spod zasadniczego elementu, jakim jest rozeta z trzema „skrzydełkami”.

Ryc. 6

WZÓR IDEOGRAMU HERBU - GODŁA PAŃSTWOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ
(na podstawie ustawy z 1990 r.)
wg projektu Prof. Zygmunta Kamieńskiego z 1927 r.
- zmodyfikowany w trakcie prac zespołu d/s ustalenia wzoru godła RP
przy Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej w styczniu 1990 r.
na wniosek Prof.dr.hab. Aleksandra Gieysztora, członka tegoż zespołu.
[Rycina w Arch. KJG - uczestnika prac w/w Zespołu w 1990 r.]

Wniosek Pana Profesora Aleksandra Gieysztora miał brzmienie: zmniejszyć poziome rozety wieńczące przepaski na skrzydłach orła tak, jakby były - tu cytuję słowa Prof. A. Gieysztora - atroficzne (czyli mniejsze niż w oryginalnym projekcie Prof. Zygmunta Kamieńskiego z 1927 r.) oraz by wychodziły one spod zasadniczego elementu, jakim jest rozeta z trzema „skrzydełkami”.(Barwienie ręczne gwaszami F-my Talent by KJG)

Opinia Prof. S.K. Kuczyńskiego,
Prezesa Polskiego Tow. Heraldycznego