W górę






  • Aktualności
 Zapraszamy wszystkich
 do dzielenia się z nami
 informacjami na flagowe  tematy. Napisz do nas...

 · Wyślij zdjęcie
 · Opublikuj artykuł
 · Weź udział w konkursie
 · Zagłosuj w sondzie
 · Działaj - Nie bądź BIERNY!

Zobacz nasz profil
Facebook Pogotowie Flagowe


Flagi samorządowe
Flagi samorządowe


List otwarty Pogotowia Flagowego do Polaków w sprawie Dobrej Flagi

 
Czy flagi w Twoim mieście są właściwie eksponowane?
Tak,
dobrze wyglądają nie mam zastrzeżeń
Nie,
flagi są oplątane i jest ich mało
Nie mam zdania,
nie interesuje mnie temat flag

Liczba głosów: 2511



Artykuł

Biało-czerwone flagi polskie. Część I: W przededniu Niepodległości (1914-1918)

Krzysztof J. Guzek
Tweetnij

Jaka flaga? To często powtarzające się pytanie na internetowych stronach - najczęściej zadawane przez dyletantów nie mających elementarnej wiedzy o historii polskich flag państwowych i narodowych.

Mamy bowiem dwie flagi o barwach ułożonych w pas: biało-czerwoną i biało-czerwoną z herbem Orła Białego [2] pośrodku białego pasa:

Flaga państwowa III Rzeczypospolitej (od 1989 r.) Flaga państwowa III Rzeczypospolitej (od 1989 r.)
Flagi państwowe III Rzeczypospolitej (od 1989 r.)

Ba! Radosna twórczość licznych producentów flag, tworzących weksylia przede wszystkim dla licznych rzesz kibiców (vide: małyszomania) spowodowała pojawienie się na weksylologicznym poletku nowej „flagi polskiej” – z herbem Orła Białego pośrodku płachty flagi – modo Szymon Kobyliński [3].

Flaga Kibica
Kibic-flaga
Flaga Pana Szymona – projekt 1989
flaga Pana Szymona – projekt 1989

Większość quasi-znawców flag polskich nie ma nie tylko pojęcia skąd wzięły się w Polsce aż d w i e flagi państwowe – a w Drugiej Rzeczypospolitej były ich c z t e r y [4] - lecz także nie zna elementarnych zasad eksponowania tychże obydwóch flag. Stąd też prezentowane są są różne poglądy, jak np. przez Alfreda Znamierowskiego [5], który po podniesieniu w początkach lat 90-tych flagi biało-czerwonej z godłem nad siedzibą Prezydenta Rzeczypospolitej opublikował-był na łamach ogólnopolskiego dziennika „Życie Warszawy” tekst pt. „Belweder pływa” [6], utożsamiając tą właśnie flagę w y ł ą c z n i e z banderą handlową. Jest to, niestety, błędny pogląd!

Ze względu na powyższe okoliczności w cyklu „Biało-czerwone flagi polskie” przedstawiamy w bardzo ogólnym zarysie historię polskich weksyliów państwowych na przestrzeni około stu ostatnich lat. A nie była ona bynajmniej taka prosta, jak dyletantom - i weksylologicznym oseskom – ona się wydaje.

Pierwszą cześć cyklu poświęcamy poszukiwaniu przez Polaków swojej weksylologicznej tożsamości państwowej.

Jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości trwały merytoryczne spory co do wzorów flag państwowych przyszłej Odrodzonej Rzeczypospolitej [7]. Najbardziej znane są w literaturze przedmiotu dwie propozycje z 1917 r. – Franciszka Kamockiego oraz Adama Chmiela.

Propozycje F. Kamockiego i A. Chmiela z 1917 r. [rekonstrukcja barwna – KJG 1991] Propozycje F. Kamockiego i A. Chmiela z 1917 r. [rekonstrukcja barwna – KJG 1991]
Propozycje F. Kamockiego i A. Chmiela z 1917 r. [rekonstrukcja barwna – KJG 1991]

O ile w propozycji F. Kamockiego dominuje na płachcie o barwie czerwonej biały orzeł (rzecz jasna – w koronie), zaś płachty zakończone są długim językiem: w jednym przypadku czerwonym, a w przypadku drugim biało-czerwonym, o tyle w projekcie A. Chmiela widzimy znamienne wyeksponowanie dwóch rodzajów narodowych weksyliów – górne przedstawiające w polu czerwonym ukoronowanego orła białego, natomiast dolne utworzone z barw białej i czerwonej, ułożonych w pas, będące – jak to celnie i lapidarnie ujął Prof. Stefan K. Kuczyński – „...kolorystyczną syntezą herbu Orła Białego.”

Adam Chmiel nadał tymże dwóm swoim projektom konkretne nazwy: flaga z orłem została określona jako Flaga P o l s k i, natomiast biało-czerwona – jako flaga p o l s k a. Znamienne, że zastosowane tu nazewnictwo jakby determinowało zakres funkcji owych weksyliów i – jak się wydaje – jest wielce prawdopodobne, iż koncepcja A. Chmiela wywarła zasadniczy wpływ na ostateczny wygląd oficjalnych weksyliów Odrodzonej Rzeczypospolitej.

Zauważmy, że koncepcja Flagi Polski wg Adama Chmiela została zrealizowana w ustawie z 1919 r. „O godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej” w postaci Chorągwi Rzeczypospolitej, jednego z t r z e c h godeł państwowych Odrodzonej Polski [8].

Chorągiew Rzeczypospolitej wz. 1919.
Chorągiew Rzeczypospolitej wz. 1919.
(Pionowa szrafura koduje barwę czerwoną - ryc. KJG)

Zwróćmy przy okazji uwagę, że na powyższych projektach weksyliów wg A. Chmiela i F. Kamockiego widoczne są bardzo różne wizerunki orła – bowiem na polu ustalenia wzoru orła w przyszłym godle państwowym Odrodzonej Rzeczypospolitej trwały może bardziej namiętne spory niż na flagowej łączce [9].

Sporo zamieszania w wizerunku przyszłych flag państwowych wprowadziła w 1914 r. proklamacja odezwy do narodu polskiego, wydana przez Wielkiego Księcia Mikołaja Mikołajewicza, zapowiadająca swobody narodowe. Rozpowszechniona została w postaci kart pocztowych z treścią umieszczona pod flagą czerwono-białą, a więc o odmiennym dla polskich tradycji porządkiem barw.

Odezwa Mikołaja Mikołajewicza z 1914 r.
Odezwa Mikołaja Mikołajewicza z 1914 r.

Powyższy sposób prezentacji polskiej symboliki narodowej jakby znalazł swoje naśladownictwo – ale z całkowicie innego powodu – w wydawanych w Krakowie przed odzyskaniem niepodległości pocztówkach patriotycznych. W austriackiej heraldyce i weksylologi – odwrotnie do tradycji polskich – barw tarczy herbu jest nadrzędna nad barwą jego godła.

Patriotyczna pocztówka z czerwono-białymi flagami
Patriotyczna pocztówka z czerwono-białymi flagami

Stąd też w czasach istnienia c.k. Austro-Węgier od 1890 r. przypisana Galicji – zgodnie z wyżej wspomnianymi zasadami heraldyki i weksylologii austriackiej - flaga czerwono-biała, a więc o barwach ułożonych w pasy z górnym z nich barwy czerwonej.

Flaga Galicji: 1840-1890
Flaga Galicji: 1840-1890
Flaga Galicji: 1890-1918
Flaga Galicji: 1890-1918

Taka flaga Galicji – czerwono-biala! - widnieje na barwnej planszy wśród flag prowincji austriackich w Meyers Taschenbuch Lexicon z 1905 r.

Gwoli spełnienia kronikarskiego obowiązku wspomnijmy, iż w zamierzchłej przeszłości, bo w 1864 r. ustanowiono banderę dla mającej operować na Morzu Czarnym powstańczej floty polskiej, która jednak nigdy nie powstała.

Bandera powstańczej floty polskiej z 1864 r.
Bandera powstańczej floty polskiej z 1864 r.

Było to weksylium utworzone z dwóch pasów – białego i amarantowego [10] – z herbem Rządu Tymczasowego z 1863 r. umieszczonym na białym pasie.

Herb z 1863 r. na pieczęci Komisji Marynarki Polskiej Rządu Tymczasowego
Herb z 1863 r. na pieczęci Komisji Marynarki Polskiej Rządu Tymczasowego [11]

Niestety, flagę te znamy jedynie z enigmatycznego opisu, stąd też są wątpliwości, czy na wyżej publikowanym wzorze herbowa tarcza widniejąca na białym pasie rzeczywiście miała barwę amarantu. Można tylko przypuszczać, że trójpolowy herb widniejący na białym pasie nosił na swej tarczy klasyczny, heraldyczny cynober.

Herb Rządu Tymczasowego z 1863 r.
Herb Rządu Tymczasowego z 1863 r.
Tarcza trójdzielna w odwróconą rosochę z godłami Polski (Orzeł Biały),
Litwy (Pogonia) i Rusi Kijowskiej (Archanioł Michał).

W dziejach polskich weksyliów narodowych była to   p i e r w s z a   f l a g a   o barwach biało - „czerwonych” ułożonych w pas. Nie ma jednak wzoru tej flagi, znamy ją, jak wspomniano wyżej, jedynie z dość enigmatycznego opisu. Stąd nie wiemy, czy herb widniejący na prezentowanym wzorze zrekonstruowanym przez Prof. Stefana K. Kuczyńskiego [12], umieszczony na białym pasie, odpowiada koncepcji autorów wzoru; być może, iż herb ten był umieszczony w tzw. polu sercowym płachty flagi, czyli na granicy linii rozgraniczającej dwa pasy barw.

Dodajmy, że wśród zachowanych, polskich weksyliów historycznych znajdują się dwa interesujące obiekty z pierwszej ćwierci XVIII w., w których wizerunek białego orła jest umieszczony pośrodku czerwono-białego płata [13].

Chorągiew państwowa Augusta III
Weksylia polskie z I połowy XVIII
chorągiew państwowa Augusta III
Fragment sztandaru regimentu piechoty z czasów Augusta II
Weksylia polskie z I połowy XVIII
fragment sztandaru regimentu
piechoty z czasów Augusta II

Gwoli kronikarskiego obowiązku odnotujmy fakt zachowania się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie obiektu weksylologicznego, jakim jest chorągiew z Powstania Styczniowego. Na płacie dzielonym w pas o barwach czerwono-białych umieszczony jest pośrodku lata w okrągłej tarczy wizerunek białego orła z regaliami [13].

Chorągiew powstańcza z 1863 r.
Chorągiew powstańcza z 1863 r. - płat dzielony w pas o czerwono-białym układzie barw;
okrągła tarcza z wizerunkiem orła umieszczona pośrodku płata.

Tymczasem trwały w kręgach oficerów marynarki gorące, merytoryczne spory o ostateczny wzór bandery dla marynarki polskiej; ścierały się bardzo różne koncepcje, w których jednakże dominowały barwy czerwona i biała [14].

Wybrane projekty bander dla Marynarki Polskiej z lat 1918-1919 Wybrane projekty bander dla Marynarki Polskiej z lat 1918-1919 Wybrane projekty bander dla Marynarki Polskiej z lat 1918-1919 Wybrane projekty bander dla Marynarki Polskiej z lat 1918-1919
Wybrane projekty bander dla Marynarki Polskiej z lat 1918-1919
[rekonstrukcja barwna - © KJG]
Winieta czasopisma „Bandera Polska” z rysunkiem bandery projektu W. Nałęcza
Winieta czasopisma „Bandera Polska” z rysunkiem bandery projektu W. Nałęcza

Publicznie prezentowana była także koncepcja wzoru bandery, która wyszła ze środowiska oficerów marynarki wojennej c.k. Austro-Węgier – w/g projektu pierwszego Dowódcy Marynarki Polskiej, płk. Marynarki Bogumiła Nowotnego - o odmiennym dla polskich tradycji narodowych porządku barw czerwono-białych [15].

Bandera projektu płk. marynarki Bogumiła Nowotnego
Bandera projektu płk. marynarki Bogumiła Nowotnego z 1919 r.
[rekonstrukcja barwna – KJG 1989]

Zauważmy, że na projekt ówczesnego d-cy Marynarki Polskiej B. Nowotnego zasadniczy wpływ miały austriackie zasady heraldyki – gdzie barwa tła była nadrzędną (vide: flaga Galicji) nad barwą godła - oraz austriackie obyczaje weksylologiczne, bowiem flagi biało-czerwone bądź czerwono-białe z herbem pośrodku płachty flagi były i są do dzisiejszego dnia niesłychanie często spotykane wśród weksyliów municypalnych w Austrii (vide: flagi Landu Vorlarlberg i Wiednia).

Flaga Landu Vorlalrberg
Flaga austriacka
flaga Landu Vorlalrberg
Flaga Wiednia
Flaga austriacka
flaga Wiednia

W Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie zachował się do dzisiejszego dnia jeden egzemplarz bandery wg projektu B. Nowotnego w formie chorągwi, a więc z płachtą przytwierdzoną do drzewca.

Bandera Marynarki Polskiej z 1919 r. w formie sztandaru
Bandera Marynarki Polskiej z 1919 r. w formie sztandaru
(oryginał w zbiorach Muzeum WP w Warszawie)

Również i Czesi mieli swój znaczący wpływ na ostateczny wygląd zasadniczych weksyliów Odrodzonej Rzeczypospolitej.

Oto 18 października 1918 r. (a więc tuż przed ogłoszeniem przez Polskę w dniu 11 listopada niepodległości!) przebywający z oficjalną wizytą w USA prezydent Czechosłowacji Tomas Masaryk polecił na swej siedzibie w Nowym Jorku podnieść flagę biało-czerwoną w pas (sic!) - historyczne weksylium Czechów, wywodzące się od białego lwa w czerwonym polu – jako oficjalna flagę państwową [16].

Biało-czerwona flaga Czechosłowacji
Biało-czerwona flaga Czechosłowacji ze złotym monogramem „CS”.
Fragment plakatu propagandowego wydanego po wizycie prezydenta T. Masaryka w USA.

Zauważmy, że flaga ta pełniła funkcje znaku państwowego Czechosłowacji do ... 1920 r. – bowiem i u Czechów były nie mniej niż w Polsce ostre spory o ostateczny wzór państwowej flagi - tj. do czasu wprowadzenia na biało-czerwoną flagę niebieskiego trójkąta na liku przy-drzewcowym [17].

Niektóre projekty flagi państwowej dla Czechosłowacji z lat 1918-1920
Niektóre projekty flagi państwowej dla Czechosłowacji z lat 1918-1920

W dniu 28 lutego 1919 r. - a więc prawie pól roku wcześniej od uchwalenia przez Sejm RP ustawy o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej! - minister pełnomocny do spraw Słowacji wydał rozporządzenie wprowadzające na terenie Słowacji dwie flagi jako symbole Republiki Czechosłowackiej – trójbarwną flagę Słowacji i dwubarwną (biało-czerwoną w pas!) flagę Czech; jednocześnie zarządzenie to zakazywało używania na terenie Słowacji flag jakichkolwiek państw obcych [18].

Flaga Republiki Czechosłowacji używana na terenie Słowacji w latach 1919-1920 Flaga Republiki Czechosłowacji używana na terenie Słowacji w latach 1919-1920
Dwie flagi Republiki Czechosłowacji używane na terenie Słowacji w latach 1919-1920
stanowiące kolorystyczne syntezy herbów Słowacji (a) i Czech (b).
Herb Słowacji Herb Czech
Herby Słowacji i Czech

Przyjęcie w 1920 r. oficjalnego wzoru flagi państwowej Czechosłowacji jakby zamyka okres, w którym kształtowały się ostatecznie wzory państwowych weksyliów Odrodzonej Rzeczypospolitej.

Flaga państwowa Czechosłowacji 1920–2000 i aktualnie od 2002r.
Flaga państwowa Czechosłowacji 1920–2000 i aktualnie od 2002 r.

W efekcie prowadzonych sporów i prac specjalnej komisji w dniu 31 sierpnia 1919r. Sejm Ustawodawczy przyjął przedłożenie rządowe jako ustawę „O godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej”.

Ustawa ta wprowadziła w życie t r z y godła państwowe Rzeczypospolitej Polskiej: Herb Orzeł Biały, Pieczęć Wielką Rzeczypospolitej i Chorągiew Rzeczypospolitej:

Herb Orzeł Biały Chorągiew Rzeczypospolitej Pieczęć Wielka Rzeczypospolitej
Trzy godła państwowe II Rzeczypospolitej 1919 - 1927:
Herb Orzeł Biały, Chorągiew Rzeczypospolitej i Pieczęć Wielka Rzeczypospolitej.
[rekonstrukcja barwna – © KJG; oryginał rycin w Arch. KJG]

oraz dwie flagi państwowe o barwach ułożonych w pas: biało-czerwona i biało-czerwona z herbem państwowym na białym pasie:

Flaga Biało-Czerwona Flaga Biało-Czerwona z herbem

Wprowadzona ustawą z 1919 r. koncepcja dwóch flag państwowych – dziś już niewątpliwie historyczna, gdyż licząca sobie blisko 100 lat – zdała szczególny egzamin w latach II wojny światowej i nadal jest aktualna.

Opracował Krzysztof J. Guzek [1]
współzałożyciel Polskiego Tow. Weksylologicznego
Opracowanie nie publikowane drukiem – na prawach autorskich
Zduny k/Łowicza, w kwietniu 2013 r.

Przypisy

[1] Autor jest członkiem współzałożycielem specjalistycznego towarzystwa naukowego p.n.. Polskie Towarzystwo Weksylologiczne (afiliacja FIAV).
[2] Orzeł Biały to nazwa własna herbu – godła Rzeczypospolitej.
[3] Kobyliński Sz.: „Jakie flagi?”, Przekrój, Nr 2312 z 15.X.1989 r.
[4] Będą omówione szczegółowo w Części III cyklu „Biało-czerwone flagi polskie” zatytułowanej „Cztery flagi II RP. 1919-1945”.
[5] Alfred Znamierowski jest właścicielem prywatnej firmy pod nieco mylącą nazwą - Instytut Heraldyczno-Weksylologiczny.
[6] Znamierowski A.: „Tajemnicza flaga. Belweder pływa”, Życie Extra, [dod.]: Życie Warszawy z 28 stycznia 1994 r. Pogląd ten powieliło w następnych latach wielu internautów nie znających genezy ustanowienia w 1919 r. dwóch flag państwowych Rzeczypospolitej.
[7] W przededniu odzyskania przez Polskę niepodległości trwały bardzo intensywne spory przede wszystkim o wzór państwowego, białego orzełka – godła herbu Orła Białego, ale także i nie mniejsze spory o barwy narodowe. Problem ustalenia wzorów przyszłych flag państwowych Rzeczypospolitej był więc jedną z części ożywionej dyskusji dotyczącej przyszłych symboli odrodzonego Państwa Polskiego.
[8] Szerzej na ten temat [w]: Krzysztof J. Guzek: „Chorągiew Rzeczypospolitej – znak Państwa Polskiego”, Biuletyn Polskiego Tow. Heraldycznego, Nr 7/Kwiecień 1992; [także]: na stronie Polskiego Tow. Weksylologicznego www.weksylologia.pl w linku „Publikacje członków PTW”.
[9] Krzysztof J. Guzek:: „U zarania II Rzeczypospolitej. 1918-1919” ,Morze, Nr 11 z 1988 r.,; [także]: na stronie Polskiego Tow. Weksylologicznego www.weksylologia.pl w linku "Publikacje członków PTW".
[10] Amarant to syntetyczna barwa z grupy fioletów (nie występująca w naturze !), a nie – jak często jest to mylnie przedstawiane – z grupy czerwieni. Dość przypadkowo zaplątała się ona w dzieje polskich barw narodowych. Szerzej [w]: Krzysztof J. Guzek: "Amarant i karmazyn. Spór o polskie barwy narodowe", Życie z 10-11 listopada 1992 r., oraz [w]: Krzysztof J. Guzek: "Rzecz o karmazynie polskim", Nasz Dziennik z 30 stycznia 2002 r. [obydwa artykuły są dostępne na stronie Polskiego Tow. Weksylologicznego www.weksylologia.pl w linku "Publikacje czlonków PTW].
[11] Stackelberg J.: „Pieczęcie powstańcze 1863 – 1864", PWN 1988
[12] Kuczyński S.K.: „Barwy biało-czerwone” [w]: Russsocki S., Kuczynski S.K., Willaume J.: „Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej”, Warszawa 1978
[13] Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu: „Chorągwie i sznandary z wieku XVIII”, KAW 1986
[14] KJG: „U zarania II Rzeczypospolitej ...", op.cit. - ilustracją do artykułu jest plansza zawierająca barwne rekonstrukcje wzorów jedenastu projektów bander dla Marynarki Polskiej.
[15] Krzysztof J. Guzek: „Bandera dla Marynarki Polskiej projektu Bogumiła Nowotnego", Morze, Nr 8/Sierpień 1989 r.
[16] Vrtel L.: „Osem Storici Slovenskej Heraldiky”, Matica Slovenska 2003
[17] „The Heart of Europe. Review of Czech Republic.”, Vol.5, Nr 6/1998
[18] Vrtel.L.: "Osem Storici...", op.cit.
[19] „Orzeł Biały – 700 lat herbu Państwa Polskiego”, [Katalog Wystawy], Zamek Królewski w Warszawie, 1995.



Autor: Krzysztof J. Guzek
Data: 2013-06-17
Kategoria: Publikacje