Artykuł

Interpelacja nr 530
w sprawie usuwania polskich symboli narodowych z przestrzeni publicznej

W ostatnim czasie zauważalna jest wyraźna tendencja do usuwania polskich symboli narodowych z ważnych dokumentów państwowych, na których obecność godła czy flagi narodowej wydawała się do tej pory oczywista. Nie sposób też nie wspomnieć o głośnej sprawie związanej z usunięciem godła narodowego ze strojów reprezentacji Polski w piłce nożnej.

Zgodnie z projektem nowelizacji ustawy o szkolnictwie wyższym zniknąć może godło państwowe z dyplomów ukończenia polskich uczelni wyższych. Niepokojący w świetle tej nowelizacji wydaje się fakt, że o obecności orła lub o jego braku na dyplomie będą mogli decydować urzędnicy ministerstwa lub senat uczelni. Usunięte zostały także polskie barwy narodowe z legitymacji demokratycznie wybranych przedstawicieli narodu, co spotkało się ze zdziwieniem i dezaprobatą.

Symbole narodowe są ważnym elementem jednoczącym naród, wokół których buduje się jego tożsamość. Obecność godła i biało-czerwonej flagi w przestrzeni publicznej krzewi patriotyzm wśród młodego pokolenia. Istnieje obawa, że jeżeli symbole narodowe znikają na ważnych dokumentach państwowych, to konsekwencją tego będzie pomijanie ich w innych miejscach przestrzeni publicznej, czego przykładem była próba usunięcia orła z koszulek reprezentacji Polski.

Pytania:

1. Czy rząd rozważa wprowadzenie obowiązku umieszczania symboli narodowych na oficjalnych dokumentach instytucji państwa polskiego, m.in. na legitymacjach poselskich i dyplomach uczelni wyższych?

2. Jakie kroki zamierza poczynić rząd w celu wstrzymania dostrzegalnej tendencji do ograniczania obecności symboli narodowych w przestrzeni publicznej?

3. W jaki sposób rząd zamierza promować polskie godło i flagę w społeczeństwie, a także poza granicami kraju?

Odpowiedź:

Szanowna Pani Marszałek! Z upoważnienia prezesa Rady Ministrów, w związku z interpelacją posła Marka Polaka, przesłaną w piśmie o sygn. SPS-023-530/11, w sprawie usuwania polskich symboli narodowych z przestrzeni publicznej uprzejmie informuję, że w zakresie ochrony i obecności symboli narodowych w przestrzeni publicznej za wystarczające w chwili obecnej uznaję zapisy ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (t.j. Dz. U z 2005 r. Nr 235, poz. 2000, z późn. zm.) precyzujące art. 28 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w połączeniu z art. 137 § 1 Kodeksu karnego. Odnośnie do szczegółowych kwestii poruszonych przez pana posła chciałbym przekazać poniższe wyjaśnienia.

Rząd Rzeczypospolitej Polskiej nie rozważa wprowadzenia odrębnego obowiązku umieszczania symboli narodowych w legitymacjach parlamentarzystów, uznając, że ewentualna inicjatywa w tym względzie należeć powinna do samego parlamentu. Rządowa inicjatywa ustawodawcza stanowiąca w zamierzeniu regulację spraw z dziedziny organizacji wewnętrznej i porządku prac Sejmu oraz trybu powoływania i działalności jego organów, jakkolwiek teoretycznie możliwa, byłaby co najmniej niezręczna w świetle gwarantowanych przez konstytucję (w omawianym kontekście przywołać w szczególności warto art. 10 i 112): trójpodziału władz i niezależności władzy ustawodawczej. W chwili obecnej kwestie te, na mocy art. 45 ust. 3 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 7, poz. 29, z późn. zm.), wzór legitymacji posła i senatora, określa na drodze zarządzenia marszałek właściwej Izby i to do marszałka w pierwszej kolejności powinni zwrócić się parlamentarzyści z wnioskiem o ewentualną zmianę obowiązującego zarządzenia. Wobec braku informacji o złożeniu takiego wniosku, jego treści, uzasadnieniu i ewentualnym stanowisku marszałka, rząd Rzeczypospolitej Polskiej nie może się do sprawy ustosunkować w żaden sposób.

Minister nauki i szkolnictwa wyższego poinformowała ze swej strony, że w rozporządzeniu ministra nauki i szkolnictwa wyższego z dnia 1 września 2011 r. w sprawie tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów, warunków wydawania oraz niezbędnych elementów dyplomów ukończenia studiów i świadectw ukończenia studiów podyplomowych oraz wzoru suplementu do dyplomu (Dz. U. Nr 196, poz. 1167) zostały określone jedynie niezbędne elementy dyplomu, takie jak zapis o wydaniu dyplomu w Rzeczypospolitej Polskiej oraz godło uczelni, co ma służyć zróżnicowaniu uczelni i ich indywidualizacji, także ze względu na dbałość o jakość kształcenia. Umieszczenie godła uczelni na dyplomie ukończenia studiów może pomóc w budowie marki uczelni, rozpoznawalnej przede wszystkim przez pracodawców.

Minister nauki i szkolnictwa wyższego poinformowała również, że uczelnie działają w Polsce na zasadach autonomii i w ich gestii pozostaje umieszczanie na dyplomie godła państwowego. Z treści przywołanego powyżej rozporządzenia wynika, że nie ma zakazu umieszczania godła państwowego na dyplomie - godło państwowe może, ale nie musi być istotnym elementem dyplomu. Minister dodała, że uczelnie umieszczają godło państwowe w innych dokumentach, takich jak legitymacje studenckie, a także na pieczęciach urzędowych, które znajdują się również w wydanych dyplomach. Minister wskazała jednocześnie, że wzór dyplomu ukończenia studiów, zgodnie z art. 167 ust. 1a ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.), zatwierdza senat uczelni, a następnie rektor uczelni przekazuje wzór ministrowi nadzorującemu uczelnię oraz ministrowi właściwemu do spraw szkolnictwa wyższego. W przypadku uzasadnionych wątpliwości co do poprawności wzoru minister sprawujący nadzór nad uczelnią może wystąpić do uczelni z prośbą o przedstawienie wyjaśnień w trybie art. 33 ww. ustawy.

W przekonaniu minister nauki i szkolnictwa wyższego, podzielanym przez cały rząd, do godła państwowego powinno podchodzić się z najwyższym szacunkiem, chroniąc je także przed nadużywaniem, a obecne regulacje dają taką gwarancję.

Minister edukacji narodowej poinformowała, że w obowiązującej od 1 września 2009 r. nowej podstawie programowej określonej w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17) został położony nacisk na rozwijanie i wzmacnianie świadomości narodowej, postawy patriotycznej i obywatelskiej oraz postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu.

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego stawia sobie m.in. za cel kształtowanie u dzieci poczucia przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej.

W zakresie wychowania rodzinnego, obywatelskiego i patriotycznego dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, nazywa godło i flagę państwową, ponadto zna polski hymn.

Realizacja obszaru: edukacja społeczna na I etapie edukacyjnym (klasy I-III szkoły podstawowej) wzmacnia wiedzę ucznia na temat narodowości, symboli narodowych (flagi, godła, hymnu narodowego) i zapoznaje z najważniejszymi wydarzeniami historycznymi.

Na II etapie edukacyjnym (klasy IV-VI szkoły podstawowej) w ramach zajęć: historia i społeczeństwo uczeń pozna znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej.

Podstawa programowa przedmiotu wiedza o społeczeństwie dla III etapu edukacyjnego (gimnazjum), uwzględniając w szerokim zakresie tematykę narodową, ma na celu rozwijanie i wzmacnianie świadomości narodowej uczniów. Natomiast treści nauczania określone w podstawie programowej wychowania fizycznego odnoszą się wprost do symboli. Uczeń zatem potrafi wyjaśnić, co symbolizują flaga i znicz olimpijski oraz zdobywa umiejętność właściwego zachowania się w sytuacji zwycięstwa i porażki na zawodach sportowych.

W podstawie programowej wychowania fizycznego dla IV etapu edukacyjnego (szkoły ponadgimnazjalne) zwraca się uwagę na zachowanie kibiców podczas imprez sportowych, którym również towarzyszą symbole narodowe, w tym przykłady konstruktywnego i destrukcyjnego zachowania.

Niezależnie od przytoczonych powyżej zapisów wiedzę o symbolach narodowych uczniowie zdobywają na lekcjach takich przedmiotów, jak: język polski, historia, wiedza o kulturze, a godne zachowanie wobec symboli narodowych - flagi, godła hymnu - kształtować powinien każdy nauczyciel, gdyż - jak stanowi ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm.) - nauczyciel obowiązany jest kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich.

Odnosząc się do kwestii związanej z obecnością godła narodowego na ważnych dokumentach, minister edukacji narodowej poinformowała, że wszystkie wzory świadectw i dyplomów wydawane przez szkoły lub inne powołane do tego organy, określone w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej z dnia 28 maja 2010 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych (Dz. U. Nr 97, poz. 624), są opatrzone wizerunkiem orła ustalonego dla godła Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z ustawą z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (Dz. U. z 2005 r. Nr 235, poz. 2000, z późn. zm.).

Minister sportu i turystyki poinformowała, że w następstwie podjętej przez Polski Związek Piłki Nożnej decyzji o rezygnacji z przywileju używania w stroju reprezentacji wizerunku godła narodowego rozpoczęto w Polsce debatę publiczną nad zmianami legislacyjnymi regulującymi kwestię używania symboli narodowych w strojach reprezentacji kraju bądź reprezentacji olimpijskiej. W dniu 7 grudnia 2011 r. prezydent Rzeczypospolitej Polskiej pan Bronisław Komorowski przedstawił projekt ustawy o zmianie ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych i ustawy o sporcie. Zaproponowane w projekcie nowelizacji przepisy mają na celu wprowadzenie obowiązku używania godła Rzeczypospolitej Polskiej w stroju reprezentacji kraju bądź reprezentacji olimpijskiej, o ile przepisy międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danym sporcie, do której należy polski związek sportowy, lub przepisy Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego nie przewidują używania w stroju reprezentacji kraju lub reprezentacji olimpijskiej innych symboli narodowych. W takim przypadku zawarte w projekcie nowelizacji przepisy przewidują używanie barw Rzeczypospolitej Polskiej.

Minister sportu i turystyki podziela pogląd, że uregulowanie powyższych kwestii konieczne jest ze względu na wieloletnią tradycję używania symboliki narodowej w strojach sportowców oraz doniosłe znaczenie używania symboli narodowych dla obywateli RP, a obligatoryjność używania godła Rzeczypospolitej Polskiej w strojach reprezentacji narodowej stanowić będzie istotny element identyfikacji z państwem. W związku z powyższym minister sportu i turystyki aktywnie uczestniczy w pracach nad opisanymi zmianami legislacyjnymi, popierając przedstawione przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej propozycje.

Minister obrony narodowej poinformował, że symbole narodowe stanowią o tożsamości państwa, narodu i obywateli. Są wyrazem czci, szacunku i wartości narodowych. Ich dzieje to także część historii Polski. Symbole Rzeczypospolitej Polskiej uosabiają majestat państwa, wyrażają najwyższe patriotyczne wartości, tradycje oręża polskiego, a także wierność, honor i męstwo, których ojczyzna wymaga od swych żołnierzy. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej, służąc ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium, stoją na straży honoru jego symboli. Obowiązkiem każdego żołnierza jest dbałość o symbole Rzeczypospolitej Polskiej i otaczanie ich szczególną czcią oraz szacunkiem.

Resort obrony narodowej w swojej działalności zwraca szczególną uwagę, aby w jednostkach wojskowych były eksponowane godło i barwy Rzeczypospolitej Polskiej, a także był wykonywany lub odtwarzany hymn Rzeczypospolitej Polskiej - w sposób zapewniający im należytą cześć oraz szacunek. Dowódcy jednostek wojskowych są zobowiązani do dbałości o właściwy i godny sposób używania symboli Rzeczypospolitej Polskiej. Polska flaga jest prezentowana zgodnie z postanowieniami zarządzenia nr 26/MON ministra obrony narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie codziennego eksponowania flagi państwowej Rzeczypospolitej Polskiej w jednostkach wojskowych (Dz. Urz. MON Nr 22, poz. 223). Podnoszona jest na maszt przez poczet flagowy w sposób i w okolicznościach zapewniających jej należną cześć oraz szacunek.

Omawiane symbole mają istotne znaczenie w kształtowaniu postaw patriotycznych żołnierzy. W działalności wychowawczej i szkoleniu wojskowym, prowadzonych w jednostkach oraz instytucjach wojskowych, upowszechniana jest wiedza na temat ich znaczenia, jak też sposobów i okoliczności stosowania.

Symbole narodowe odgrywają ważną rolę również podczas uroczystości z udziałem wojskowej asysty honorowej. Każda taka uroczystość rozpoczyna się od podniesienia na maszt flagi państwowej i odegrania (bądź odtworzenia) hymnu państwowego. W sposób szczególny odnosi się to do uroczystości organizowanych z okazji Dnia Flagi Rzeczypospolitej Polskiej, podczas których propagowana jest historia symboli narodowych i oddawany jest im należny szacunek. Od pięciu lat podczas uroczystości organizowanych z okazji tego święta prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wręcza flagi państwowe jednostkom i instytucjom wojskowym, które wyróżniły się w upowszechnianiu tradycji oręża polskiego.

Jednocześnie, zgodnie z zarządzeniem nr 31/MON z dnia 3 grudnia 2007 r. w sprawie sposobu używania flagi państwowej z godłem Rzeczypospolitej Polskiej przez oddziały i jednostki Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej podczas oficjalnych uroczystości poza granicami państwa oraz w kontaktach międzynarodowych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. Urz. MON Nr 23, poz. 236), w uroczystościach poza granicami państwa i w kontaktach międzynarodowych na terenie kraju, w składzie wojskowej asysty honorowej występuje poczet flagowy z flagą państwową z godłem Rzeczypospolitej Polskiej na drzewcu. Takie rozwiązanie podnosi rangę tego najbardziej rozpoznawalnego symbolu państwowego, wyróżniającego naszą ojczyznę wśród innych państw.

Zasady właściwego zachowania się żołnierzy podczas uroczystości państwowych reguluje ˝Ceremoniał wojskowy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej˝, który czerpiąc swe źródła z chlubnych tradycji Wojska Polskiego, zapewnia szacunek symbolom narodowym.

Minister spraw wewnętrznych w zakresie swojej właściwości poinformował, że symbole Rzeczypospolitej Polskiej w postaci godła są umieszczane na dokumentach potwierdzających tożsamość i obywatelstwo polskie, tj. dowodzie osobistym i dokumentach paszportowych. Wzór dowodu osobistego został określony w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 6 lutego 2009 r. w sprawie wzoru dowodu osobistego oraz trybu postępowania w sprawach wydawania dowodów osobistych, ich unieważniania, wymiany, zwrotu lub utraty (Dz. U. Nr 47, poz. 384, z późn. zm.). We wzorze dowodu osobistego, stanowiącego załącznik nr 3 do ww. rozporządzenia, godło państwowe zostało zamieszczone w kilku miejscach szaty graficznej dokumentu (dwukrotnie na awersie i raz na rewersie dowodu). Wzory polskich dokumentów paszportowych zostały natomiast określone w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 16 sierpnia 2010 r. w sprawie dokumentów paszportowych (Dz. U. Nr 152, poz. 1026, z późn. zm.). Zgodnie z załącznikami nr 1-4 do ww. rozporządzenia, wszystkie rodzaje dokumentów paszportowych, tj. paszport, paszport dyplomatyczny, paszport służbowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a także paszport tymczasowy, zawierają symbole Rzeczypospolitej Polskiej w postaci godła, które jest umieszczone w formie nadruku na okładce, a także w formie znaku wodnego na poszczególnych stronach dokumentów paszportowych.

Spośród licznych instytucji podległych ministrowi kultury i dziedzictwa narodowego chciałbym wspomnieć przede wszystkim o Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, która, realizując zadania związane z opieką nad grobami wojennymi i miejscami pamięci narodowej na terenie kraju, jak i poza jego granicami, konsekwentnie posługuje się symbolami oraz barwami narodowymi. Często są to symbole w ujęciu historycznym, dostosowane do okresu lub wydarzenia, z którym związany jest dany obiekt, np. godło Rządu Tymczasowego w przypadku powstania listopadowego, godło Rządu Narodowego w przypadku powstania styczniowego. Symbole i barwy narodowe są integralnym elementem uroczystości organizowanych przez Radę OPWiM. Tego rodzaju wydarzenia odbywają się często z udziałem honorowej asysty wojskowej z pocztem sztandarowym, pocztów sztandarowych organizacji kombatanckich, szkół, harcerzy. Przedstawiciele Rady OPWiM, reprezentując instytucję na różnego rodzaju uroczystościach o charakterze patriotycznym, występują zawsze z wieńcami z kwiatów w barwach narodowych, z takąż szarfą.

Instytut Adama Mickiewicza, który wśród swoich głównych zadań statutowych ma promocję polskiej kultury, poinformował, że, opracowując strategie brandingowe dla swoich przedsięwzięć, często odwołuje się do barw narodowych, mając na celu m.in. rozpowszechnianie za granicą wiedzy o Polsce i jej barwach narodowych oraz kształtowanie pozytywnych skojarzeń przez te barwy wywoływanych.

Narodowe Centrum Kultury, które wśród swoich statutowych zadań ma podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej i państwowej, poinformowało, że przykłada dużą staranność do ekspozycji godła i flagi podczas wydarzeń organizowanych w ramach obchodów świąt państwowych, jako przykład podając przygotowane w 2011 r. wystawy z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja czy Narodowego Święta Niepodległości w dniu 11 listopada.

Na zakończenie uprzejmie informuję, że w przeciwieństwie do pana posła nie dostrzegam tendencji do ograniczania obecności symboli narodowych w przestrzeni publicznej. Przytoczone w interpelacji przykłady - w liczbie trzech - zostały, jak ufam, wystarczająco omówione w niniejszej odpowiedzi. Rząd będzie na bieżąco analizował i w razie potrzeby reagował na ewentualne inne tego rodzaju przypadki.

Odniesienie się do pytania o promocję polskiego godła i flagi inne niż wyjaśnienia i informacje zawarte w niniejszej odpowiedzi wymagałoby jego uprzedniego doprecyzowania przez pana posła. Pomijając już fakt, że słowo ˝promocja˝ nie wydaje się być szczególnie fortunnie dobrane w tego rodzaju kontekście, nie jest jasne, czy należy je rozumieć w oderwaniu od całości dziedziny promocji Polski i jej dziedzictwa, podczas gdy przy zdecydowanej większości działań podejmowanych przez państwo polskie w tym zakresie wykorzystywany jest w mniejszym lub większym stopniu motyw orła białego lub barw biało-czerwonych. Dopiero po precyzyjnym zdefiniowaniu rzeczywistego problemu - np. w razie popartego badaniami stwierdzenia, że pojawiły się w kraju lub za granicą trudności z właściwą identyfikacją przynależności polskich symboli narodowych - można by wdrożyć konkretne środki zaradcze, przy czym należałoby za każdym razem rozważyć, czy nie są one już realizowane przez właściwe organy i instytucje państwowe w ramach ich ustawowych zadań w sposób opisany wyżej.

Należy pamiętać, że nie zawsze mnożenie miejsc eksponowania symboli narodowych automatycznie sprzyja jednoczeniu narodu, budowaniu jego tożsamości, krzewieniu patriotyzmu wśród młodego pokolenia, lecz czasem może wywołać efekt wręcz odwrotny do zamierzonego.