Artykuł

Kolejna rocznica Odzyskania Niepodległości jest doskonałą okazją do przypomnienia dziejów Chorągwi Rzeczypospolitej – weksylium o blisko 800-letniej historii i jednego z głównych godeł Dawnej Polski i Drugiej Rzeczypospolitej z Orłem Białym na karmazynowym płacie.

Obraz „Polonia, Konstytucja 3 Maja 1791” Jana Styki
– monumentalna alegoria narodowa namalowana w 1891 r.

Chorągiew Rzeczypospolitej wprowadzona została w życie ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej jako jedna z trzech naczelnych znaków państwowych obdarzonych honorami godeł Rzeczypospolitej.

Trzy godła II Rzeczypospolitej wz. 1919:
Herb Orzeł Biały, pieczęć Wielka Rzeczypospolitej i Chorągiew Rzeczypospolitej

W 1927 r. rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 1927 r. zmieniono wzór orła wg projektu Prof. Zygmunta Kaminskiego, wprowadzając go do wielkiej pieczęci państwowej oraz wzór Chorągwi Rzeczypospolitej – na płachtę wprowadzono dwie „obwódki”: wewnętrzna w postaci borty generalskiej symbolizująca zwierzchnictwo Prezydenta nad siłami zbrojnymi i w postaci prostej taśmy jako symbol zwierzchnictwa nad cywilnym społeczeństwem, jednocześnie zmieniono proporcje płachty na 5:6.

Trzy godła II Rzeczypospolitej wz. 1927:
Herb Orzeł Biały, Pieczęć Rzeczypospolitej i Chorągiew Rzeczypospolitej

W tej postaci Chorągiew Rzeczypospolitej przetrwała na Obczyźnie do 1989 r,, gdy jako jeden z historycznych symboli Państwa Polskiego została przekazana na Zamku Królewskim w Warszawie przez Prezydenta RP ś.p. Ryszarda Kaczorowskiego nowo wybranemu po przemianach ustrojowych Prezydentowi Lechowi Wałęsie.

Zamek Królewski w Warszawie grudzień 1989 r.
Przekazanie insygniów Rzeczypospolitej Prezydentowi RP Lechowi Wałęsie
przez Prezydenta Rzeczypospolitej na Obczyźnie s.p. Ryszarda Kaczorowskiego

Jest to weksylium, które zyskało sobie prawo obywatelstwa, aczkolwiek jakby niepełne, także i w III Rzeczypospolitej, gdzie zostało wprowadzone do życia tylnymi drzwiami. Pod nazwą Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej wprowadzone zostało nie drogą ustawową, lecz przepisami wykonawczymi do ustawy z 1993 r. „O Znakach Sił Zbrojnych RP” – Zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej z 1996 r. „W sprawie szczegółowych zasad używania znaków Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustalenia innych znaków używanych w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej” (Monitor Polski, Nr 14 z 1996 r., poz. 17).

* Autor artykułu był członkiem I Zespołu Ekspertów MON (1990-1993) ds. opracowania projektu ustawy „O znakach Sił Zbrojnych RP” oraz członkiem II Zespołu Ekspertów MON (1992-1996) ds. opracowania przepisów wykonawczych do tejże ustawy z 1993 r.

Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej wz. 1996 r.

Początkowo używanie Proporca Prezydenta RP ograniczone zostało wyłącznie do Marynarki Wojennej RP jako jednego z jej weksyliów, a dopiero w ostatnich latach rozszerzone zostało na całe Siły Zbrojne RP jako znak ich zwierzchnika.

Dlatego też Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej podnoszony jest obok Flagi Rzeczypospolitej podczas uroczystości w dni świąt państwowych – 3 Maja, 15 sierpnia i 11 Listopada – na Placu Piłsudskiego w Warszawie.

Życie dopisało do dziejów Chorągwi Rzeczypospolitej kolejny, jakże smutny rozdział. Wzorem z lat II Rzeczypospolitej - jak podczas uroczystości pogrzebowych Marszałka Józefa Piłsudskiego...

Trumna ze zwłokami marszałka Józefa Piłsudskiego
okryta Chorągwią Rzeczypospolitej

...Chorągwią Rzeczypospolitej zostały okryte trumny z doczesnymi szczątkami poległych w katastrofie smoleńskiej dwóch Prezydentów Rzeczypospolitej – śp. Lecha Kaczyńskiego i śp. Ryszarda Kaczorowskiego

Uroczystości pogrzebowe Prezydenta Rzeczypospolitej śp. Lecha Kaczyńskiego -
trumna okryta Proporcem Prezydenta Rzeczypospolitej wz. 1996:
Pałac Namiestnikowski w Warszawie i odprowadzenie na Wawel w Krakowie.

Trumna z doczesnymi szczątkami Prezydenta Rzeczypospolitej na uchodźstwie wystawiona w Belwederze przed uroczystościami pogrzebowymi okryta Proporcem Prezydenta Rzeczypospolitej wz. 1996. Zwraca uwagę obszycie płata złotą frędzlą - zgodnie z obyczajami Polonii - która nadaje Proporcowi charakter sztandaru, czyli Chorągwi Rzeczypospolitej. Warszawa, kwiecień 2010 r.

Belweder – przed wyprowadzeniem trumny z doczesnymi szczątkami Prezydenta Rzeczypospolitej na Obczyźnie, ś.p. Ryszarda Kaczorowskiego do Katedry św. Jana nastąpiła zamiana Chorągwi Rzeczypospolitej Polonii na Proporzec Prezydenta RP wz. 1996 r. (płat bez obszycia złota frędzlą).

Wprawdzie podczas uroczystości pogrzebowych w środkach masowego przekazu mówiono tylko o użyciu Proporca Prezydenta Rzeczypospolitej, to jednak w tych przypadkach weksylium to de facto pełniło funkcje godła państwowego, a więc symbolu Rzeczypospolitej – symbolu przynależnego Głowie Państwa.

Dzieje Chorągwi Rzeczypospolitej na przestrzeni 750 lat zostały publicznie przedstawione w referacie niżej podpisanego pt. „Chorągiew Rzeczypospolitej – znak Państwa Polskiego”, wygłoszonego w 1990 r. na naukowym posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Heraldycznego; omówienie referatu zostało opublikowane w „Biuletynie Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, Nr 7, kwiecień 1992 r. i stąd też jest cytowane i zamieszczane w bibliografiach w poważnych wydawnictwach naukowych.

Z okazji przypadającego w dniu 11 Listopada święta narodowego przedstawiamy czytelnikom wspomniane wyżej omówienie referatu wygłoszonego ponad 20 lat temu.