Artykuł

Rzecz o poprawnym nazewnictwie chorągiewnych weksyliów

W p r o w a d z e n i e

Chorągiew jest jednym z typów weksyliów, które jest przymocowane na stałe do drzewca, z możliwością odłączenia płata w celu jego poprawnego przechowywania.

Jej charakterystycznymi cechami są:
= jest wykonywana tylko w jednym egzemplarzu;
= płat (zwany też bławatem) ma – w przeciwieństwie do innego typu weksyliów jakimi są
= flagi, gdzie wielkość płachty określa się w proporcjach szerokości do długości, co pozwala je wykonywać w rożnych rozmiarach – posiada określone wymiary podawane w centymetrach;
= płat chorągwi jest na ogół haftowany dwustronnie bądź aplikowany haftowanymi elementami (dawniej j aplikacje wykonywano na koziej skórze, bardzo miękkiej i elastycznej) i jest zszywany z dwóch brytów;
= wolne brzegi płata (zwane likami) obszyte są frędzlą - na ogół złotą bądź srebrną, standardowej szerokości 5 cm., natomiast w lik przydrzewcowy wszyte jest umocowanie płata do drzewca – albo metalowe pierścienie z drutu nierdzewnego, przez które przeprowadza się pręt mocujący płat do drzewca, bądź też rękaw z białej skóry, jak to jest w przypadku sztandarów jednostek Wojska Polskiego;
= drzewce chorągwi składa się z głowicy – jej zwieńczenia, puszki i metalowej tulei, dwu-częściowego drzewca z drewna toczonego (najczęściej bukowego lub dębowego), na ogół o średnicy 5,0 cm, tulei metalowej łączącej obydwie części drzewca, oraz metalowej stopki umieszczonej na dolnym końcu drzewca.

Podstawowe nazewnictwo chorągiewnego weksylium – schemat.
[źródło: Znamierowski A.: "Orzeł Biały. Znak państwa i narodu", Wyd. Bajka 2016]

= nieodłącznym elementem chorągwi jest szarfa - wstęga o stosownych barwach (najczęściej biało-czerwonych), przeciętnie o szerokości 10-12 cm, zawiązana w kokardę mocowaną do tulei głowicy; wole końce szarfy sięgają do dolnego, wolnego liku.
= integralnym elementem chorągiewnego weksylium jest pokrowiec – przeznaczony do przenoszenia chorągwi ( bądź też do jej przechowywania, jeśli dysponent tego typu weksylium nie posiada stosownej gabloty), zwłaszcza w sytuacji gdy ma miejsce jej prezentacja w innej miejscowości

Sztandar jednostki wojskowej WP wz. 1990/1993.
Strzałkami oznaczone kolejne elementy (od góry): głowica, kokarda szarfy ,skórzana tuleja do mocowania płata oraz stopka.

Głowica sztandaru jednostki wojskowej WP wz. 1990/1993.
Orzeł MON jako zwieńczenie głowicy, puszka na akt nadania i poświęcenia sztandaru oraz metalowa tuleja pomocowania kokardy szarfy.

Terminologia dotycząca płata chorągwi

Najczęściej używane określenia stron płata chorągwi – to "strona prawa" i "strona lewa", które powodują liczne nieporozumienia. Inne są określenia strony dla patrzącego na chorągiew, zaś inne zgodne z zasadami weksylologii. To zagadnienie ma istotne znaczenie dla opisu wzoru chorągiewnego weksylium.

Chorągwie lub sztandary – a ogólnie wszelkie weksylia – są traktowane podmiotowo a nie przedmiotowo, w związku z tym ich płaty mają s w o j e strony, określane z punktu widzenia chorążego stojącego przy drzewcu . Tak więc "strona prawa" jest tą stroną płata, która jest rozwinięta po prawej ręce chorążego i odpowiednio zwana jest też "strona lewa".

Często w określeniu stron płata jest używane nazewnictwo: "awers" i "rewers", które też jest powodem nieporozumień. Jest to jednak terminologia stosowana w numizmatyce i falerystyce i także z tego powodu nie powinna być używana w terminologii weksylologicznej.

Poprawne nazewnictwo płata tego typu weksyliów powinno otrzymać brzmienie: "strona główna" i "strona odwrotna" [1]. Jest w tej terminologii pewna komplikacja, bo powstaje pytanie: którą stronę płata uznać za stronę główną, a którą za stronę odwrotną ?! Posłużmy się dla wyjaśnienia tej kwestii chorągiewnym weksylium z wizerunkiem polskiego, białego orła [2], niekoniecznie orła – godła państwowego RP [3], na jednej ze stron płata chorągwi/sztandaru [4].

strona odwrotna
(strona prawa)

strona główna
(strona lewa)

Poprawne (podmiotowe) nazewnictwo stron płata można przedstawić na przykładzie dwóch tego typu weksyliów municypalnych – Chorągwi Miasta Łowicza i Chorągwi Miasta Łodzi.

strona odwrotna

strona główna

Za stronę główną uznaje się tą stronę na której widnieje najbardziej honorowy znak miasta – herb Wielki Miasta Łowicza (projekt KJG), jest on bowiem nadrzędny nad widniejącym na stronie odwrotnej wizerunkiem orła w regaliami, gdyż nie jest to wizerunek orla – współczesnego godła Rzeczypospolitej Polskiej. Nota bene wizerunek orła z regaliami pochodzi z obrazu z pracowni nadwornego malarza króla Stanisława Augusta i jest przechowywany w Muzeum w Łowiczu [5].

strona główna

strona odwrotna

W przypadku chorągwi Miasta Łodzi jest analogiczna sytuacja do chorągiewnego weksylium Łowicza.

Za stronę główna płata tejże chorągwi uznaje się stronę z herbem i barwami Miasta Łodzi – jest to wzór identyczny z flagą Miasta Lodzi ustawioną w 1986 r. - z dodatkową inskrypcją "Ex navicula navis", będącą dewizą miasta.

Na stronie odwrotnej widnieje wizerunek orła wzorowany na orle z tumby nagrobnej króla Władysława Jagiełly, bowiem za jego panowania nadane zostały Łodzi w 1423 r. prawa miejskie. Nie jest więc to – analogicznie jak w przypadku chorągwi miejskiej Łowicza – wizerunek orła godła współczesnego herbu Rzeczypospolitej Polskiej.

Podsumowując niniejsze rozważania posłużmy się jeszcze jednym przykładem – sztandarem Komendy Głównej Policji, poświęconym w 1999 r. w Krakowie przez Papieża Jana Pawła II.[6]

strona odwrotna

strona główna

Jest rzeczą oczywistą, iż za stronę główną płata sztandaru KG Policji należy uznać tą stronę na której widnieje wzór orła "państwowego" Rzeczypospolitej Polskiej.

Jak wynika z powyższych rozważań i przedstawionych przykładów – kwestia określenia która ze stron płata jest stroną główną czy też stroną odwrotną – jest zależna od treści ideowej stron płata chorągwi ieo ipso jest praktycznie sprawa uznaniową.

Przypisy

P O S T   S C R I P T U M

Sztandar Ochotniczej Straży Pożarnej w Grodźcu z 1928 r.
[ze zbiorów Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach]

Uwaga: Przy dolnym rogu wolnego liku płata jest przyczepiony kutas [1]. Jest to dodatkowy, rzadko spotykany - ale mający długą historię – element płata chorągwi/sztandaru

[1] Kutas – w XVII–XVIII-wiecznej Polsce chwost (kutas, kwast, chwast – ozdoba szmuklerska w postaci pędzla z nici lub sznureczków )na końcu sznura jako element dekoracyjny. Często stanowił dolne wykończenie co bogatszych szamerunków stosowanych w mundurach wojskowych i habitów [! – KJG]. Także element ozdobny niektórych rodzajów czapek (np. szlafmycy) i zasłon oraz białej broni (np. szable, buńczuki).

W Aneksie:
KJG: "Notatka o ochronie sztandaru jako znaku wyłącznie wojskowego w latach Drugiej Rzeczypospolitej".
Marzec 1998 (teks autorski © KJG - niepublikowany).

A  N  E  K  S