W górę

Zobacz nasz profil
Facebook Pogotowie Flagowe




List otwarty Pogotowia Flagowego do Polaków w sprawie Dobrej Flagi

 
Czy flagi w Twoim mieście są właściwie eksponowane?
Tak,
dobrze wyglądają nie mam zastrzeżeń
Nie,
flagi są oplątane i jest ich mało
Nie mam zdania,
nie interesuje mnie temat flag

Liczba głosów: 2520



Kordula specjalistyczne wyposażenie posesji

Pogotowie Bramowe

Pogotowie Parkingowe

Dobra Flaga - Sprzedaż

Piloty do bram

Artykuł

Symbole państwowe i narodowe Polski okiem geografa

Dr Jerzy Wrona

Najważniejszymi oficjalnymi symbolami każdego państwa są flaga, herb i hymn. Wyróżniają i identyfikują one dane państwo oraz jego mieszkańców pośród innych krajów i narodów świata. Świadczą o zajmowanym przez ten kraj miejscu na Ziemi, w określonym – ukształtowanym przez środowisko geograficzne i historię – kręgu cywilizacyjnym.

Znajomość wyglądu flag i herbów państwowych oraz interpretacja ich podstawowej symboliki wchodzi w pewnym stopniu w zakres zainteresowania geografii politycznej. Stanowi bowiem, często nawet dość istotny, wycinek wiedzy o krajach - ich historii, geograficznych cechach i osobliwościach. Wizerunki flag, a niekiedy i herbów państwowych, umieszczane są na kartach atlasów geograficznych, w encyklopedycznych wydawnictwach ogólnogeograficznych, czasem też w szkolnych podręcznikach geografii regionalnej.



Orzeł Biały – godło państwa i narodu polskiego

Najstarszym z oficjalnych symboli Rzeczypospolitej Polskiej – podobnie jak większości państw europejskich – jest herb. Widnieje na nim wizerunek Orła Białego w koronie, w czerwonym polu. Kolorystyczną syntezą herbu są barwy narodowe – biała i czerwona, które stały się podstawą flagi państwowej.

Początki naszego herbu sięgają okresu formowania się państwa polskiego [1]. W świetle źródeł historycznych, ukształtowany według zasad heraldycznych, wizerunek orła pojawił się na pocz. XIII w. – w okresie rozbicia dzielnicowego - na pieczęciach kilku książąt z dynastii Piastów, m.in. Kazimierza opolskiego, Leszka Białego, Henryka Pobożnego. Wybór orła za godło herbowe książąt piastowskich nastąpił w ramach zwyczaju przejętego wraz z kulturą rycerską z Europy Zachodniej. Na początku okresu heraldycznego najbardziej rozpowszechnionym godłem w Europie Zachodniej i Północnej był wizerunek lwa, natomiast w Europie Środkowej i Południowej dominowała symbolika akwilarna.

Orzeł Piastów, w przeciwieństwie do orłów przyjętych przez współczesnych władców innych krajów, był srebrny (biały) i umieszczony w czerwonym polu tarczy. Kiedy Przemysł II – książę wielkopolski dokonał zjednoczenia części ziem polskich i w 1295 r. koronował się w Gnieźnie na króla Polski, sprawił sobie pieczęć majestatyczną, na której rewersie widniał koronowany orzeł (ryc. 1). Korona na głowie Orła Białego oznaczała państwo wyższego rzędu, wyniesione ponad księstwa dzielnicowe Piastów, które miały za herb orła nie koronowanego. Odtąd Orzeł Biały w koronie stał się herbem Królestwa Polskiego, przeobrażając się z godła osobistego w herb państwowy. Herb ten przyjęli wszyscy następni królowie polscy i został on uznany za wspólny herb wszystkich Polaków.


Herb 1295 książę wielkopolski Przemysł II
ryc. 1 - Herb 1295 książę wielkopolski Przemysł II


Według niektórych historyków, biały kolor polskiego orła wywodzi się z pradawnych wierzeń pogańskich Słowian, dla których biel – w przeciwieństwie do czerni - symbolizowała dobro. W krajach zachodnioeuropejskich biel (srebro) oznaczała pokorę, uczciwość, czystość, niewinność, a czerwień - odwagę i waleczność. Zdaniem innych badaczy, przenoszone na tarcze znaki herbowe wykonywano z metalu i były one zwykle złote (żółte) lub srebrne (białe). Być może chciano też zaakcentować różnicę w stosunku do czarnego orła cesarskiego, dlatego orzeł polski był biały. Czerwone pole tarczy herbowej zapewne wzięło się stąd, że za najdostojniejszą barwę monarszą uważano purpurę. Od dawna interpretuje się, że Orzeł Biały jest symbolem suwerenności, siły, męstwa i majestatu Polski, świadczy też o czystości dążeń narodu i państwa polskiego.

Uformowane w czasach ostatnich Piastów polskie godło państwowe przez następne wieki ulegało różnym modyfikacjom stylistycznym, w zależności od upodobań artystycznych różnych epok. Niezależnie od zmieniającego się kształtu orła i tarczy herbowej koronowany Orzeł Biały niezmiennie symbolizował wolne i niezawisłe państwo polskie.

Polska odrodzona w 1918 r. po okresie zaborów, obrała za swój znak uświęconego wielowiekową tradycją Orła Białego w koronie. Pierwszym godłem Polski stał się jednak orzeł bez korony, ponieważ krótkotrwały rząd Jędrzeja Moraczewskiego, składający się głównie z socjalistów i radykalizujących ludowców, próbował wprowadzić orła bez korony. Wywołało to jednak masę protestów społecznych. Do czasu uchwalenia konstytucji, Sejm w dniu 1 sierpnia 1919 r. przyjął tymczasowy wzór herbu Rzeczypospolitej Polskiej. Przedstawiał on w czerwonym polu tarczy Orła Białego w złotej koronie zwieńczonej krzyżem, ze złotym dziobem i złotymi szponami. Orzeł ten był mało udany artystycznie i od samego początku wywoływał głosy krytyki (ryc. 2).


Wzór herbu Rzeczypospolitej Polskiej z 1919r.
ryc. 2 - Wzór herbu Rzeczypospolitej Polskiej z 1919r.


Nowy wizerunek godła, z orłem w gotyckiej koronie bez krzyża, zaprojektował w 1927 r. grafik, profesor Politechniki Warszawskiej Zygmunt Kamiński. Orzeł Kamińskiego odznaczał się doskonałymi proporcjami wszystkich elementów, które razem tworzyły harmonijną całość (ryc. 3).


Wizerunek godła, z orłem w gotyckiej koronie bez krzyża z 1927 r.
ryc. 3 - Wizerunek godła, z orłem w gotyckiej koronie bez krzyża z 1927 r.


Pod koniec II wojny światowej Marian Spychalski – stojąc na czele delegacji PKWN w czasie wizyty w Moskwie w 1944 r. - prowadził rozmowy m.in. na temat ewentualnych zmian polskich symboli. Gdy Stalin obejrzał polskie godło, miał podobno oświadczyć „Ładny ptak, po co go zmieniać” [2]. Zrozumiałe było, że zmiana naszych symboli państwowych byłaby z punktu widzenia Stalina przejawem politycznego błędu – świadczyła o bardzo wyraźnej uległości Polski wobec Związku Radzieckiego [3].

W 1955 r. za herb państwowy oficjalnie przyjęto zasadniczy wzór herbu z 1927 r., ale zdjęto koronę z głowy Orła Białego, aby był on „ludowy” i „demokratyczny” (ryc. 4). Przywiązana do narodowych tradycji Polonia za godło Polski uważała nadal orła w koronie. August Zaleski – prezydent Rzeczypospolitej na Uchodźstwie w 1956 r. dodał krzyż do korony herbowego orła, uzasadniając to przywiązaniem narodu polskiego do wiary chrześcijańskiej.


Oficjalnie za herb państwowy w 1955 r.
ryc. 4 - Oficjalnie herb państwowy w 1955 r. (bez korony)


Po przełomowych przemianach społeczno-politycznych w Polsce, Sejm w dniu 29 XII 1989 r. przywrócił Orła Białego w koronie jako godło [4] Rzeczypospolitej. Ustawa nie określiła jednak wzoru herbu i wygląd orła stał się przedmiotem ożywionych dyskusji sejmowych i prasowych. Wielu dyskutantów opowiadało się za tym, żeby korona na głowie orła była zwieńczona krzyżem. Jedni byli za wzorem z 1927 r., drudzy chcieli powrócić do historycznego orła z czasów Piastów lub Jagiellonów. Byli też zwolennicy stworzenia nowego wizerunku orła odpowiadającego „kanonom sztuki końca XX w.”. Specjalna komisja ekspertów i przedstawicieli sił politycznych kraju wyszła z założenia, że należy przywrócić koronę temu orłowi, któremu ją odebrano i który utrwalił się w świadomości Polaków.

Ustawa z 1990 r. stanowi, że herbem Polski jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo [5] (dla patrzącego w lewo), z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, w czerwonym polu tarczy (ryc. 5). W stosunku do projektu Kamińskiego z 1927 r. nieznacznie poprawiono kształt tarczy herbowej i wyeliminowano jej złoty, wąski skraj. Wprowadzono również korektę pięciolistnego zwieńczenia przepasek na skrzydłach orła, tak, aby nie kojarzyły się z gwiazdami. Niektórzy publicyści bowiem uważali gwiazdy na opasce orła za przejaw wpływów „bolszewizmu” i masonerii.


Herbem Polski jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie
ryc. 5 - Herbem Polski jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie


Pierwowzorem wyobrażenia Orła Białego w herbie Polski był z pewnością któryś z drapieżnych gatunków żyjących na naszych ziemiach. Z perspektywy ornitologa nie da się jednoznacznie wskazać ptaka, który posłużył za model godła Królestwa Polskiego. Uważa się najczęściej, że mógł to być orzeł przedni (Aquila chrysaëtos), największy i najsilniejszy z orłów właściwych. Dorosłe osobniki mają zazwyczaj upierzenie ciemne, głowę i kark złotawą oraz żółte szpony. U młodych wyróżnia się biały ogon, a na spodzie skrzydeł występują charakterystyczne białe plamy. Ptak ten wspaniale prezentuje się w powietrzu z rozpostartymi (do ponad 2 m) skrzydłami.

Są jednak i zwolennicy tezy, że pierwowzorem naszego godła był orzeł bielik (Haliaeëtus albicilla). Jest to łowca ryb i ptaków wodnych, zamieszkujący tereny nizinne, w pobliżu wód. Ziemia Polan - plemion, które dały początek państwu polskiemu, była krainą lesistych równin, rozległych jezior i licznych rzek, a więc wymarzonym siedliskiem dla tego ptaka. Bielik nie jest – wbrew nazwie – biały, ale szary (posiada jedynie biały ogon i jaśniejsze plamy na spodniej stronie skrzydeł). Nie jest też orłem z ornitologicznego punktu widzenia, należy bowiem do rodziny jastrzębiowatych.

Oba gatunki orłów, kiedyś na polskich ziemiach liczne, dziś występują bardzo rzadko i oczywiście podlegają ścisłej ochronie. Ornitolodzy szacują, że obecnie żyje w Polsce ok. 35 par orłów przednich (głównie w Karpatach – Bieszczady, Beskid Niski, sporadycznie także na Mazurach i wybrzeżu Bałtyku) i ok. 500 par orłów bielików (przede wszystkim w pn. i zach. części kraju).



Biało-czerwone barwy Polski

Znane od wieków barwy herbu – biel orła i czerwień tarczy herbowej oficjalnie uznano za barwy narodowe dopiero w 1831 r. W czasie powstania listopadowego, aby ujednolicić kolor kokard przypinanych przez żołnierzy polskich do kapeluszy, Sejm uchwalił, że kokardę narodową stanowić będą kolory biały z czerwonym. Sprawę hierarchii barw, określenia bieli – barwy orła, jako nadrzędnej nad czerwienią, uregulowano w 1916 r.

W początkach II Rzeczpospolitej, Sejm w 1919 r. za barwy narodowe uznał biel i czerwień umieszczone na fladze w podłużnych pasach równoległych, z których górny jest biały, dolny zaś – czerwony. Stosunek boków (szerokości do długości) flagi ustalono na 5:8 i proporcje te obowiązują do dziś. Po II wojnie światowej nie wprowadzono istotnych zmian do używanej uprzednio flagi (ryc. 6).


Flaga Polski
ryc. 6 - Flaga Polski


Na przestrzeni wieków używano w Polsce na chorągwiach i sztandarach różnych odcieni czerwieni. Ustawa o barwach narodowych i herbie z 1919 r. nic nie wspomina o odmianie czerwieni. Urzędowa broszura ze wzorami flag i bander wydana w 1921 r. przez Ministerstwo Spraw Wojskowych przedstawia flagę polską z czerwienią w odcieniu karmazynu. W rozporządzeniu prezydenta Rzeczypospolitej z 1927 r. sprecyzowano, że czerwień ma mieć odcień cynobru. Nowy odcień czerwieni (określony naukowo przy pomocy współrzędnych trójchromatycznych barw) wprowadziła ustawa o godle, barwie i hymnie PRL z 1980 r.

W 2004 r. dzień 2 maja ustanowiono „Dniem Flagi Rzeczpospolitej Polskiej” (Senat postulował, aby święto państwowości polskiej nosiło nazwę „Dnia Orła Białego”). Nie jest to jednak święto, z którym łączy się dzień wolny od pracy. Dzień Flagi w założeniu ma mieć charakter edukacyjny i powinien służyć propagowaniu polskich symboli państwowych i narodowych [6].

Od 1919 r. w Polsce, oprócz flagi biało-czerwonej, funkcjonuje też flaga biało-czerwona z herbem pośrodku pasa białego (ryc. 7). Obecnie flaga ta używana jest przez polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, oficjalne misje i delegacje za granicą. Jest to również bandera polskich statków morskich i flaga kapitanatów portów. Flaga państwowa z herbem podnoszona jest także na cywilnych lotniskach i lądowiskach oraz przez cywilne samoloty komunikacyjne podczas lotów za granicą.


Flaga biało-czerwona z herbem pośrodku pasa białego
ryc. 7 - Flaga biało-czerwona z herbem pośrodku pasa białego


Używanie za granicami kraju flagi biało-czerwonej z orłem przyczynia się do powstawania wśród cudzoziemców wątpliwości, co do faktycznego wyglądu flagi Polski [7]. W polskim ustawodawstwie flagą państwową nazwano bowiem zarówno flagę biało-czerwoną, jak i biało-czerwoną z herbem. Polska jest jedynym krajem na świecie, w którym są dwie flagi państwowe, lecz oficjalnie nie ma flagi narodowej. Niektórzy z polskich weksylologów (znawców flag) uważają, że flagę biało-czerwoną winno się oficjalnie nazwać „narodową”, gdyż od wielu lat jest symbolem narodowym i mieli prawo używać jej wszyscy Polacy. Flaga biało-czerwona z herbem winna stać się „flagą państwową” w pełnym tego słowa znaczeniu, czyli powinna być flagą urzędów i instytucji państwowych w kraju i symbolem państwa polskiego na arenie międzynarodowej. Inni specjaliści z tego zakresu twierdzą, że flaga winna być jedna, gdyż państwo nie może być symbolizowane inną flagą za granicą, a inną w kraju.

Ponieważ flaga polska jest biało-czerwona, zgodnie z regułami heraldyki, pas biały ma zawsze pierwszeństwo. Musi być umieszczony po lewej stronie, gdy flagę zawiesza się pionowo, lub gdy robi się dekoracje z flag udrapowanych. Obowiązująca w Polsce etykieta flagowa nakazuje, aby pośród flag innych państw flaga polska zajmowała miejsce honorowe [8].



Mazurek Dąbrowskiego

Hymnem narodowym i państwowym Polski jest pieśń patriotyczna Jeszcze Polska nie zginęła, powstała w połowie lipca 1797 r. w Reggio Emilia (Lombardia), w okresie formowania się Legionów Polskich we Włoszech. Pieśń ta, która przeszła do historii jako Mazurek Dąbrowskiego, napisana została przez Józefa Wybickiego - działacza patriotycznego, przyjaciela generała Henryka Dąbrowskiego - na melodię starego mazurka ludowego. Pierwszy raz została wykonana publicznie 20 lipca 1797 r. Oficjalnym hymnem państwowym Rzeczypospolitej Polskiej jest od 26 lutego 1927 r.

Słowa hymnu polskiego obowiązującego aktualnie (4 zwrotki plus refren) różnią się w szczegółach od rękopisu J. Wybickiego, tekst został stylistycznie wygładzony. Przede wszystkim „Pień Legionów Polskich we Włoszech” rozpoczynała się od słów Jeszcze Polska nie umarła.

Będomin to niewielka wieś kaszubska, odległa 10 km od Kościerzyny, dziś położona w województwie pomorskim. Tutaj w zabytkowym dworku szlacheckim, w którym w 1747 r. urodził się i spędził młodość autor słów polskiego hymnu, utworzono w 1978 r. Muzeum Hymnu Narodowego, jedyną tego rodzaju placówkę na świecie.

Szczupłość miejsca nie pozwala na podanie więcej informacji o powstaniu i historii wykonań polskiego hymnu. O jednym jednak wydarzeniu wydaje się, że należy wspomnieć. Uroczystą ceremonię podpisania Karty Narodów Zjednoczonych, jaka miała miejsce 25-26 czerwca 1945 r. w San Francisco, miał rozpocząć koncertem Artur Rubinstein, światowej sławy polski pianista. Kiedy, przy huraganie braw, wszedł na scenę spostrzegł, że nie ma polskiej flagi wśród wywieszonych. Artysta wyraził ubolewanie z tego faktu i zanim rozpoczął występ, zagrał polski hymn narodowy. Zmusił tym samym wszystkich do powstania i uczczenia - nieobecnej wtedy wśród innych państw ONZ – Polski.


* * *

Otaczanie najważniejszych symboli państwowych - Orła Białego, barw biało-czerwonych i „Mazurka Dąbrowskiego” - czcią i szacunkiem jest prawem, a także obowiązkiem każdego obywatela Polski oraz wszystkich organów państwowych, instytucji i organizacji.

Przekazywanie wiedzy o symbolach państwowych i narodowych Ojczyzny to ważny element patriotycznego wychowania młodzieży i kształtowania jej dojrzałości obywatelskiej. Zadanie to spoczywa nie tylko na nauczycielach historii, czy wiedzy o społeczeństwie, ale także na nas – geografach.



Dr Jerzy Wrona
Zakład Geografii Ekonomicznej,
Uniwersytet Ekonomiczny, Kraków

Artykuł z niewielkim zmianami został opublikowany w czasopiśmie „Geografia w Szkole” 2009, nr 1, s. 19-25.



Przypisy

[1] Powszechnie znana legenda wywodzi nasze godło od orła mającego gniazdo w dzisiejszym Gnieźnie. Miejsce to wybrał na siedzibę swego plemienia Lech – mityczny twórca państwa polskiego. Czerwone pole herbu tłumaczy się faktem, że Lech zobaczył białego orła na tle zachodzącego słońca, na purpurowym niebie. Takie jest prawo legendy, logika podpowiada jednak, że sylwetka ptaka widocznego na tle słońca byłaby czarna, a nie biała.
[2] J. Rolicki, Edward Gierek, przerwana dekada, Warszawa, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, 1990, s. 88.
[3] Znaki państwowe Związku Radzieckiego i państw - w większym lub mniejszym stopniu - satelickich ZSRR miały szereg elementów nawiązujących do symboliki komunistycznej. Przykładowo, pięcioramienna czerwona gwiazda widniała w herbach Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, Jugosławii, Rumunii i Węgier. Herby (poza czechosłowackim) powyższych państw, ponadto herb NRD, posiadały też – wzorowany na herbie ZSRR – wieniec z kłosów zbożowych.
[4] W Polsce - w języku codziennym, publicystyce, a nawet w aktach ustawodawczych pojęć „godło” i „herb” używa się zamiennie. W heraldyce są one jednak wyraźnie rozróżniane. Godło to podstawowa forma herbu, jest umieszczane na tarczy herbowej. W przypadku symboliki naszego kraju prawidłowymi są więc określenia następujące: godłem Polski jest Orzeł Biały, herbem jest tenże orzeł umieszczony w czerwonym polu tarczy.
[5] Herby państwowe wywodzą się ze znaków herbowych rycerzy umieszczanych na ich tarczach bojowych. Stąd też współczesne herby opisywane są tak, jakby to czynił sam rycerz.
[6] Dzień Flagi obchodzony jest w wielu krajach świata, m.in. w Argentynie (20 VI), Australii (3 IX), Rosji (22 VIII), Stanach Zjednoczonych (14 VI), Szwecji (6 VI).
[7] Biało-czerwonymi są flagi narodowe krajów związkowych Górnej Austrii (Austria) i Turyngii (Niemcy) oraz prowincji Kantabria (Hiszpania). Jak wiadomo też biel i czerwień, ale w odwrotnej kolejności niż u nas, widnieją na flagach Indonezji i Monako.
[8] Przykładowo, jeśli polska flaga znajduje się wśród 3 lub 5 flag innych, powinna być umieszczona pośrodku. Jeśli liczba flag jest parzysta, polska zajmuje pierwszą pozycję od lewej strony. Gdy należy wywiesić dwie polskie flagi, powinno się je umieścić na początku i na końcu szeregu flag. Z kwestią poszanowania flagi państwowej wiąże się też problem, jak pozbyć się zniszczonej flagi. Na to jest tylko jeden sposób – tkaninę flagową należy spalić, ale nie demonstracyjnie.


Piśmiennictwo

· Bonasewicz A., 2004, Symbole tożsamości narodowej, (w:) Kulturowy aspekt badań geograficznych. Studia teoretyczne i regionalne, red. E. Orłowska, t. IV, PTG, Oddział Wrocławski, IGiRR Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
· Hadyna S., Droga do hymnu, Wyd. PAX, Warszawa 1976
· Jaworska A., 2003, Orzeł Biały. Herb Państwa Polskiego, Wyd. DiG, Warszawa
· Kopczewski J.S., O naszym hymnie narodowym, Nasza Księgarnia, Warszawa 1988
· Kuczyński S.K., 1993, Orzeł Biały w Warszawie, Instytut Historii PAN, Warszawa
· Lisowski W, 1987, Sercu bliskie. Polskie symbole narodowe. Grób Nieznanego Żołnierza, WSiP, Warszawa
· Orzeł Biały. Godło państwa polskiego, 1995, opr. M. Woźniakowa, Wyd. Sejmowe, Warszawa
· Orzeł Biały. Herb Państwa Polskiego. Materiały sesji naukowej w dniach 27-28 czerwca 1995 r. na Zamku Królewskim w Warszawie, 1996, red. S.K. Kuczyński, Wyd. DiG, Warszawa
· Orzeł Biały – 700 lat herbu Państwa Polskiego, 1995, red. S.K. Kuczyński, Arx Regia, Warszawa
· Russocki S., Kuczyński S.K., Willaume J., 1970, Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej, Wiedza Powszechna, Warszawa
· Trelińska B., 1991, Biały Orzeł - herb narodowy Polaków, „Rota”, nr 2
· Znamierowski A., 1995, Stworzony do chwały, Editions Spotkania, Warszawa
· Znamierowski A., 2003, Insygnia, symbole i herby polskie, Świat Książki, Warszawa




Autor: Dr Jerzy Wrona
Data: 2013-01-29
Kategoria: Publikacje